بركت، فزونی خیر است. آنجایی كه خیری وجود دارد، وقتی می گوییم كه بركتی در اینجا هست، یعنی این خیر فزونی گرفته است. اگر می گویند عمر فلان كس بركت دارد، مال فلان كس بركت دارد، معنایش این است كه این شی ء در ذات خودش خیر است و این خیر فزونی گرفته است. در دعاها نسبت به یكدیگر گفته می شود: بارك الله لك؛ معنایش این است كه خداوند خیر را درباره ی تو افزون گرداند، یعنی خداوند خیری كه به تو می رساند افزون گرداند.

كلمه ی «تَبارَكَ» را دو جور می شود معنی كرد؛ یكی اینكه افزون است خیر و بركت خداوند، یعنی خداوند كه منبع همه ی خیرات و بركات است فزون در فزون است خیرات و بركات او. این در صورتی است كه ما فعل ماضی را به همان صورت فعل ماضی معنی كنیم.

ولی احتمال دیگری در معنی این جمله هست كه نزدیك به معنی اول است و آن اینكه جنبه ی شعاری پیدا می كند نه جنبه ی خبری: «تَبارَكَ اَلَّذِی بِیَدِهِ اَلْمُلْكُ» فزون باد خیر و بركت آن كسی كه تمام سلطه ها و قدرتها در اختیار اوست. حال چه «افزون است» بگیریم چه «فزون باد» . فزون باد معنایش دعا نیست كه بگویید دعا در حق خدا معنی ندارد. جمله های انشائی گاهی جنبه ی شعاری دارد، مثل اینكه خود خداوند در قرآن می فرماید: فَتَبارَكَ اَللّهُ أَحْسَنُ اَلْخالِقِینَ [1]. این تَبارَكَ هم به احتمال قوی همین طور است. وقتی كه ما می گوییم فزون باد، یعنی وقتی به صورت شعار یك چیزی را ذكر می كنیم درواقع احساسات خودمان را درباره ی آن بیان می كنیم.

پس خلاصه ی معنی آیه توحید افعالی است: زمام تمام قدرتها دراختیار اوست.

قهراً هیچ خیری به هیچ موجودی نمی رسد مگر اینكه به اراده و مشیّت او و به دست

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 486

اوست. پس فزون در فزون است (یا فزون باد) خیرات و بركاتی كه از ناحیه ی ذات حق به موجودات می رسد.

«وَ هُوَ عَلی كُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ» * او بر هر چیزی تواناست، یعنی در قدرت او محدودیتی نیست. این دو جمله، ظاهر این است كه مقدمه ای است برای آیه ی بعد كه «اَلَّذِی خَلَقَ اَلْمَوْتَ وَ اَلْحَیاةَ لِیَبْلُوَكُمْ أَیُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً» ؛ یعنی آنچه كه بعد می گوییم، خیال نكنید كه به این دلیل است كه ملك و اقتدار در دست او نیست یا او بر هر چیزی توانا نیست، بلكه مسأله مسأله ی حكمت باری تعالی است نه مسأله ی عجز و ناتوانی، العیاذ باللّه. «اَلَّذِی خَلَقَ اَلْمَوْتَ وَ اَلْحَیاةَ لِیَبْلُوَكُمْ أَیُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَ هُوَ اَلْعَزِیزُ اَلْغَفُورُ» فزون باد (یا افزون در فزون است) خیر و بركت كسی كه تمام قدرتها و سلطه ها در اختیار اوست و بر هر چیزی تواناست، آن كه بر اساس یك حكمت (كه آن حكمت را خودش ذكر فرموده است) نظام موت و حیات را آفرید، نظام مردن و زنده بودن را آفرید، آن كه هم مرگ را آفرید و هم حیات و زندگی را. چون بعدش دارد: «لِیَبْلُوَكُمْ أَیُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً» معلوم است كه در اینجا نظر به همان موت و حیات انسان است: آن كه برای انسان، هم مرگ را آفرید و هم زندگی را، چرا؟ بر اساس چه؟ می فرماید: بر اساس یك حكمت و یك فلسفه. آن حكمت این است: «لِیَبْلُوَكُمْ أَیُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً» برای اینكه بیازماید شما را كه كدام یك از شما از نظر عمل، احسن و نیكوكارتر هستید. به عبارت دیگر برای آزمودن نیكوكاری شما. مكرر گفته ایم كه آزمودن الهی یعنی در معرض یك عمل قرار دادن، یك امر بالقوه را در معرض فعلیت درآوردن.

[1] . مؤمنون / 14.