بعد می فرماید:
«وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ اَلْمَصِیرُ» جایگاهشان جهنم است، و جهنم بد
گردیدن گاهی است. اشاره به یك نكته ی علاوه ای است و آن نكته این است: گاهی دو
گروه مسلمان ممكن است در اثر سوءتفاهم رو در روی یكدیگر قرار بگیرند و با
یكدیگر بجنگند. اگر گناهی هست مربوط به یك عده از افراد معین مثل سران است.
اینها روی اعتقاد اسلامی با آنها می جنگند و آنها هم روی اعتقاد اسلامی با اینها
می جنگند. لازم نیست امر بر هر دو طرف مشتبه شده باشد؛ بر یك طرف امر مشتبه
شده است و او را هم از اشتباه نمی شود بیرون آورد. ولی آن طرفی كه آگاه است چه
باید بكند؟ آیا آن طرف آگاه باید بگوید اینها اشتباه كرده اند و تقصیری ندارند پس
باید آنها را آزاد بگذاریم؟ ! به تعبیر امیرالمؤمنین علیه السلام آن وقت مثل سگ هار
می شوند. سگ هار را آزاد بگذاری این را می گیرد هار می كند، آن را می گیرد هار
می كند. اینجا این مسأله كه او مقصر است یا مقصر نیست مطرح نیست، مسأله ی
مصلحت مسلمین مطرح است. اگر به صورت سگ هار درآمده است ولو اینكه
منشأش اشتباهكاری است كلَك او را هم باید كند ولو در آن دنیا خدا او را معذّب
نكند.
درباره ی بسیاری از خوارج كه علی علیه السلام با آنها جنگید این حرف را می شود زد.
امیرالمؤمنین تصریح كرد كه اینها جستجوگر حق بودند ولی به اشتباه افتادند. فرمود:
فرق اینها با اصحاب معاویه این است كه اصحاب معاویه از اول جستجوگر باطل
بودند و به باطلشان رسیدند ولی اینها جستجوگر حق بودند و به حق نرسیدند. فلیس
من طلب الحق فأخطأه كمن طلب الباطل فأدركه
[1]. ولی حال كه این طور شده است
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 474
تبدیل شده به یك مار «افسون بر ندار» . جاهلهایی كه روی عقیده كار می كنند و در
اشتباه هستند، به صورت مارهای افسون بر نداری درمی آیند كه اهل دنیا اگر جمع
شوند نمی توانند آنها را منصرف كنند. هر چه می گویی این راهی كه تو می روی
خطاست، غلط است، بر ضرر اسلام است، چون واقعاً از روی عقیده كار می كند
می گوید «لیس الّا» كه مطلب همین است و همین. اگر آزادش كنید صد نفر دیگر را
هم مثل خودش می كند.
امیرالمؤمنین علیه السلام چنین تعبیر می كند: اینها مانند حیوانی هستند كه در آن كَلَب
باشد (كَلَب یعنی هاری) ، به صورت یك سگ هار درمی آید، یك سگ زنجیری، و
سگی نیست كه در یك جا خوابیده باشد. می گویند میكربی در لعاب دهان سگ هار
هست كه هر كسی را بگیرد اگر آن میكرب وارد خون او بشود، همان بیماری هاری
عارض او می شود. خیلی تشبیه عجیبی است. اگر سگ هار را بخواهند آزاد بگذارند
صد تا انسان را هار می كند. چاره ای نیست جز اینكه آن را از بین ببرند. ولی همین
آدم كه مثل سگ هار شده و كشته می شود ممكن است مجازات خودش را در دنیا
ببیند اما در آخرت خداوند او را ببخشد، چون عملش روی اشتباهكاری بوده است.
قرآن در اینجا می فرماید كفار و منافقین باید در دنیا مجازات ببینند،
مجازاتشان همین جهاد است و باید بر آنها سختگیری كرد ولی اینها گروهی نیستند
كه در آخرت معذور باشند، در آخرت هم جهنمشان را مستقلاً باید ببینند. پس
قسمت اخیر اشاره است به اینكه ممكن است گروهی باشند كه جهاد با آنها لازم و
واجب باشد اما در آخرت جهنمی هم نباشند، مثل خوارج؛ ولی اینها گروهی هستند
كه در دنیا باید با اینها جهاد كرد و در آخرت هم به جهنم می روند؛ در دنیا باید با
معاویه جنگید و در آخرت هم باید به جهنم برود.
[1]
. نهج البلاغه / خطبه ی 60.