یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ كَفَرُوا لا تَعْتَذِرُوا اَلْیَوْمَ إِنَّما تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ . همان طور كه مفسرین
گفته اند این آیه ی دوم تأكیدی است بر آیه ی قبلی؛ منتها آیه ی قبلی به صورت اشاره مطلب
را گفته بود، در كلمه ی «وَقود» بیان كرده بود، این آیه به صورت صریحتر بیان می كند.
این
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ كَفَرُوا» خطاب امروز نیست، در قیامت این خطاب تكرار می شود:
«لا تَعْتَذِرُوا اَلْیَوْمَ» امروز عذرخواهی نكنید، امروز اعتذار نجویید. اعتذارجویی
نوعی اظهار پشیمانی و بازگشت و به یك معنا توبه است. امروز اعتذار نجویید،
چرا؟ عذر پذیرفته نمی شود، چرا؟ آیا از پذیرفتن عذر مضایقه می شود یا پذیرفتنی
نیست؟
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 466
قرآن در بیانات خودش عجیب است. این مسأله مطرح می شود كه خدای كریمِ
رحیم مهربان كه كرم و رحمتش نامتناهی است چرا عذر را نمی پذیرد؟ قرآن جواب
می دهد هرچه قابل پذیرش باشد او می پذیرد؛ آنچه را نمی پذیرد كه امكان پذیرش
ندارد و پذیرفتنش محال است. این مثالی كه عرض می كنم از یك نظر مثال خوبی
است، تشبیه است و نمی تواند حتماً از هر جهت مثال كاملی باشد. مَثلش مَثل این
است كه ما درِ یك شیشه را محكم ببندیم، بعد آن را وارد یك اقیانوس كنیم، آنگاه
بگوییم اقیانوس به این عظمت چرا یك ذره آب در این شیشه ی نیم لیتری نمی ریزد؟
جواب این است كه اقیانوس بی پایان است ولی درِ این شیشه بسته است. اقیانوس
كارش این است كه هر جا كه موجودی و راهِ بازی باشد، سرایت كند. این راه از
ناحیه ی خود این موجود بسته است. انسان اگر راه را بر خود نبندد رحمت الهی او را
می گیرد؛ رحمت الهی آنجا را نمی گیرد كه راه را انسان خود بر خود بسته باشد.
اینجا قرآن این طور تعبیر می فرماید:
«لا تَعْتَذِرُوا اَلْیَوْمَ» عذر نجویید امروز كه
پذیرفته نمی شود، نه از آن جهت كه عذر قابل پذیرش است و خدا از پذیرش
امساك می كند، بلكه پذیرش پذیر نیست. حال چرا پذیرش پذیر نیست؟
«إِنَّما تُجْزَوْنَ
ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» *كیفر داده می شوید به عین اعمال خودتان، یعنی ما كه كیفر را از
بیرون نیاورده ایم، مثل یك آتش بیرونی، كه شما بگویید این آتش را از من دور كن.
این آتشْ خود اعمال شماست، همان اعمال شماست؛ این الآن دیگر جزء وجود و
شخصیت شماست، جزء منِ شماست، جزء منش شماست. همان طور كه مرز برای
خود شما محال است، جدا شدن اینها از شما غیرممكن است مگر در دنیا؛ فقط در
دنیاست كه انسان می تواند عمل خوب یا بد را از خودش ببُرد؛ یعنی انسان تا در دنیا
هست رابطه، قطع شدنی و بریدنی هست، كه رابطه ی عمل بد را بریدن همان است كه
اسمش «توبه» است. دنیا دار عمل است، در این دار عمل، انسان می تواند با یك
شستشو، با یك نوع عمل جراحی روحی اعمال سیئه را از خودش ببُرد و دور كند و
دور بریزد. اما آخرت، دیگر دار عمل نیست و لهذا در اینجا می فرماید: امروز عذر
مجویید؛ كه درواقع این جمله به چند جمله تحلیل می شود.
قرآن را انسان باید بخواند و آن تحلیلهایش را دربیاورد؛ یك جمله به جای
چند جمله می گوید، آن جمله هایی كه در زیر پنهان است.
«لا تَعْتَذِرُوا اَلْیَوْمَ» عذر
مجویید امروز. اینجا چند جمله در تقدیر است كه با
«إِنَّما تُجْزَوْنَ» همه ی آنها را یكجا
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 467
بیان كرده است. عذر مجویید كه پذیرفته نمی شود، چرا؟ آیا قابل پذیرش است و
خدا امساك می كند؟ نه. پس چرا پذیرفته نمی شود؟ قابل پذیرش نیست. چرا قابل
پذیرش نیست؟ چون كیفرِ اینجا خود اعمال است، چیز دیگری نیست.