نكته ی دیگر این است كه قرآن فرموده است: «آتشی كه وقودش انسانها هستند و
سنگ» . مقصود از سنگ چیست؟ بعضی از مفسرین به صورت احتمال گفته اند شاید
مقصود این بتهایی است كه مسجود مردم قرار می گیرند، معبودها كه اغلب سنگی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 460
بود.
ولی بعضی دیگر كه دقیقتر فكر كرده و نظر داده اند گفته اند: یكی از تفاوتهای
دنیا و آخرت (غیر از آن جهتی كه عرض كردم) این است كه در دنیا اگر انسانی را
بخواهند آتش بزنند حداكثر این است كه بدنش را آتش می زنند. حال اگر آتش
نمرود هم در دنیا باشد، با هر وسیله ای بخواهد باشد، با زغال سنگ یا كنده یا هیزم
یا چوبهای آتش زا، چه می كند؟ آخرش بدن انسان را خاكستر می كند؛ دیگر از این
بیشتر نیست. آیا آتش دنیا می تواند روح انسان را آتش بزند؟ یعنی آیا می تواند در
دنیا آتشی وجود داشته باشد كه از دل انسان و از آن كمون روح انسان طلوع كند؟
نه، آتش دنیا به آن دسترسی ندارد. روح انسان كه مركز فكرها و احساسهاست و با
آن روح، انسان می اندیشد و فكر می كند و می خواهد و دشمنی می ورزد، او از
آتشهای دنیا مصون است. ولی قرآن در آیه ای كه در سوره ی
«وَیْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ»
است جمله ای گفته است:
وَیْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ. `اَلَّذِی جَمَعَ مالاً وَ عَدَّدَهُ. `یَحْسَبُ أَنَّ مالَهُ أَخْلَدَهُ. `كَلاّ لَیُنْبَذَنَّ
فِی اَلْحُطَمَةِ. `وَ ما أَدْراكَ مَا اَلْحُطَمَةُ. `نارُ اَللّهِ اَلْمُوقَدَةُ. `اَلَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی اَلْأَفْئِدَةِ. `إِنَّها
عَلَیْهِمْ مُؤْصَدَةٌ. `فِی عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ [1].
وای به حال این عیبجویان (عیبجویی غیر از انتقاد است كه انتقاد گاهی به حق
است؛ عیبجویی یعنی مسخره چی گری؛ اشخاصی كه كار و شغلشان این است كه
مردم را به یك شكلی خفیف و تحقیر كنند، با چشمشان، با گوششان، با شكلك
درآوردن؛ در خیابان یك كسی راه می رود، پشت سرش تقلیدش را در بیاورند؛
اینهایی كه شأنشان فقط این شده است كه آبرو و حیثیت مردم را بریزند)
«اَلَّذِی جَمَعَ
مالاً وَ عَدَّدَهُ» آن كه ثروت فراوانی جمع كرد و مرتب می شمارد كه چقدر زیاد شده
است. شاید منظور این باشد كه از همین راه، ثروتهایی هم به دست آورده و معبودش
هم این ثروت است. اینكه می گوید
«وَ عَدَّدَهُ» مرتب می شمارد، وقتی كه برای انسان
ثروت هدف بشود [گویی خودش همان ثروت شده است. ]
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 461
اخیراً كتابی در فلسفه ی اخلاق مطالعه می كردم، دیدم اصطلاح خیلی خوبی
فرنگیها دارند. به فارسی به كلمه ی «تثبیت» ترجمه شده است. می گویند انسان گاهی
در یك چیزهایی «تثبیت» می شود، یعنی شخصیتش در همان شی ء ثابت می ماند،
شخصیت او می شود عین آن. بعد مثال می زند، می گوید با اینكه انسان باید به پول
مثل یك وسیله برای خود نگاه كند، ولی گاهی خود را وسیله برای پول قرار
می دهد، شخصیتش در پول تثبیت می شود، یعنی همه چیز او می شود پول، او بودنِ
او و تمام شخصیتش می شود پول. وقتی كه پول را می شمارد گویی خودش را دارد
می شمارد. اگر مثلاً یك تومان بر پول اضافه شده، چیزی بر خودش اضافه شده؛ اگر
یك تومان از پول كم شده، قطعه ای از جان او كم شده است.
«یَحْسَبُ أَنَّ مالَهُ أَخْلَدَهُ» خیال می كند این ثروت می تواند او را جاویدان كند.
انسان می تواند جاویدان شود ولی نه از راه ثروت. آن كه انسان را جاویدان می كند
ثروت نیست.
«كَلاّ» سخن مگو، رها كن، حرف آخر را بزن
«لَیُنْبَذَنَّ فِی اَلْحُطَمَةِ» این
پرت خواهد شد در حطمه. بعد می گوید:
«وَ ما أَدْراكَ مَا اَلْحُطَمَةُ» چه می دانی حطمه
چیست
«نارُ اَللّهِ اَلْمُوقَدَةُ» آتش افروخته ی الهی، آن كه طلوع می كند بر دلها نه بر
جسمها:
«اَلَّتِی تَطَّلِعُ عَلَی اَلْأَفْئِدَةِ» آتشی كه بر دلها طلوع می كند، یعنی این از آن آتشها
نیست كه فقط بدن را بسوزاند (بدن را بسوزاند خاكسترش می كند) آتشی است كه بر
دلها [طلوع می كند. ]
در جای دیگر همین دلها را تشبیه به سنگ می كند، می گوید دلهای سنگ و
بدتر از سنگ:
كَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً [2]. آنگاه گفته اند اینجا كه قرآن می گوید:
«وَقُودُهَا
*اَلنّاسُ وَ اَلْحِجارَةُ» * انسانها و سنگها مایه های احتراق هستند، این سنگها یعنی انسانها.
آنجا كه می گوید انسانها، یعنی انسانها با آن جسمشان، انسانها با آن اعمال
تجسم یافته شان؛ ولی آن آتش منحصر به آتش جسمانی نیست:
«وَ اَلْحِجارَةُ» * و دلهای
سنگشان.
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِیكُمْ ناراً وَقُودُهَا اَلنّاسُ وَ اَلْحِجارَةُ عَلَیْها مَلائِكَةٌ
غِلاظٌ شِدادٌ» بر آن آتش از فرشتگان خشن و قوی مسلطاند
«لا یَعْصُونَ اَللّهَ ما أَمَرَهُمْ»
سنت الهی و امر الهی و جریان كار الهی را یك ذره تخطّی نمی كنند؛ آن ناموس الهی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 462
كه باید اجرا شود بدون تخطی به وسیله ی آنها اجرا می شود؛ و هر چه كه در دستور
خلقت و قضا و قدر الهی به آنها امر شود كه اجرا شود آنها فقط مأمور اجرا هستند و
جز این چیزی نیست.
پس این آیه به تناسبی كه در آیه ی پیش سخنی از زنان پیغمبر بود یكمرتبه
خطاب به عموم مؤمنین كرد و آن مسأله ی مسؤولیت نهایی ای را كه انسانها در برابر
خودشان و در برابر خاندانشان دارند [مطرح كرد كه ] خود را نگه دارید، خود را
آنچنان بسازید كه چنین عاقبتی نداشته باشید، و خاندانتان را آنچنان بسازید كه
[كار آنها] به چنین عواقبی منتهی نشود.
حال، اینكه «خاندانتان را اینچنین بسازید» این مسؤولیت در چه حد است؟
می گویند وقتی كه این آیه نازل شد یكی از اصحاب پیغمبر را دیدند كه در كنار خانه ی
پیغمبر سخت می گرید. حضرت سؤال كردند چرا می گریی؟ گفت: یا رسول اللّه! من تا
حالا درباره ی خودم فكر می كردم، حالا می بینم یك مسؤولیت بزرگتری دارم، من
چطور می توانم آنها را حفظ كنم؟ فرمود: مسؤولیت تو یك حدی دارد؛ كه البته گاهی
انسان از عهده برنمی آید، این دیگر به او مربوط نیست.