اینجا دو سه نكته را باید متوجه شد. یك نكته این است كه به طوركلی در تعلیم و
تربیت، انسانها هر چه از نظر سنی كوچكتر و جوانتر باشند آمادگی شان برای هرگونه
تربیتی بیشتر است؛ یعنی انسان هر چه كوچكتر است نقش پذیرتر است و هر چه كه
بزرگتر می شود نقش ناپذیرتر می شود. این، هم در خوبیها صدق می كند هم در بدیها.
همسر انسان در همان اوایل نقش پذیرتر است تا وقتی كه سنش بالا برود. بچه ی انسان
هم اینچنین است. این است كه حضرت امیر در وصیتشان به امام حسن مرتب
توصیه می كنند، می فرمایند مراقب بچه ها باش: «و إنما قلب الحدث كالارض الخالیة»
[1]
دل جوان مانند زمینِ كشت نشده است، آماده ی هر بذری است كه در آنجا بكاریم.
ولی اگر زمین را یك بار كشت كردند، دیگر كشت دوم كارش مشكل می شود.
سعدی می گوید:
هر كه در خردی اش ادب نكنند
در بزرگی صلاح از او برخاست
چوب تر را چنان كه خواهی پیچ
نشود خشك جز به آتش راست
چوب وقتی كه تر است هر طور كه آن را بپیچی بعد كه خشك شد به همان
شكل درمی آید؛ ولی وقتی كه خشك است نمی توان آن را به شكل دلخواه درآورد.
1 نهج البلاغه، نامه ی 31.
[1] نهج البلاغه، نامه ی 31.