در كلمه ی «توكل» هم همین گونه است. این نكته را تا به حال ندیده ام كسی ذكر كرده
باشد؛ به نظر این جور می آید: توكل از ماده ی «وَكَلَ» است كه وكالت هم از همین باب
است. «وَكَلَ» یعنی واگذار كرد. توكیل كه به اصطلاح علم صَرف باب تفعیل «وَكَلَ»
است، یعنی وكیل گرفتن. وكیل یعنی كسی كه انسان كار را به او واگذار كرده است،
توكیل یعنی وكیل انتخاب كردن. علی القاعده باید به جای «تَوَكَّلَ عَلَی اللّهِ» ، «وَكَّلَ
اللّهَ» باشد، یعنی هر كسی كه خدا را وكیل و كارگزار كار خودش قرار بدهد، و حال
آنكه توكّل معنایش قبول واگذاری است، یعنی متعهدشدن و قبول كردن. علی القاعده
این جور است كه موكّل ما هستیم، متوكّل خداست، نه اینكه متوكّل ما باشیم، چون ما
كه كار خدا را به عهده نگرفته ایم؛ متوكِّل یعنی كسی كه كار را به عهده می گیرد، و
خداست كه بناست كار ما را به عهده بگیرد. پس چطور است كه در همه جای قرآن
كلمه ی «توكّل» به كاربرده شده است؟ بعلاوه كلمه ی «توكّل» با «عَلی » چه ارتباطی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 410
دارد؟ «توكّل بر خدا» یعنی چه؟ باید بگوییم توكل به سوی خدا، نه توكل بر خدا.
كلمه ی «عَلی » اینجا چه معنی می دهد؟
توكّل یك امر قراردادی نیست و یك امر ذهنی محض هم نیست كه انسان در
ذهنش بگوید: من توكّل كردم. توكّل درواقع معنایش این است كه انسان در كارهای
خودش فقط امر خدا را درنظر بگیرد، طاعت خدا را در نظر بگیرد، وظیفه را در نظر
بگیرد و در سرنوشت خودش اعتماد به خدا كند. این را توضیح بدهم.
انسان اگر با خدا سروكار نداشته باشد، چكار می كند؟ انسان هر تلاشی كه
می كند به منظور این است كه سرنوشت و وضع خودش را خوب كند. انسان بالفطره
طالب خوشی و سعادت خودش است. این همه فعالیتها و تلاشهایی كه مردم می كنند
برای چیست؟ همه برای این است كه انسان می خواهد خودش را خوشبخت و
خوشبخت تر كند. پس تلاش خود انسان برای خوشبخت شدن است. اگر آمدند
برای انسان وظیفه قرار دادند، آنوقت انسان كاری را می خواهد انجام بدهد به چه
منظور؟ چون وظیفه و تكلیف است. من وظیفه ی خودم را انجام می دهم. حالا كه من
می خواهم وظیفه ی خودم را انجام بدهم تكلیف سرنوشت چه می شود؟ تكلیف آن
آینده ی سعادت بخش من چه می شود؟ من یك وقت كار می كنم برای اینكه به
خوشبختی برسم، خودم تقریباً به خوشبختی خودم چسبیده ام و خودم خوشبختی
خودم را متعهد شده ام. اما اگر انسان بخواهد در همه ی مسائل این طور فكر كند كه من
ببینم وظیفه ی من چیست و خدا در اینجا از من چه می خواهد، یك نوع جدایی
می افتد میان كاری كه انسان می خواهد بكند و سعادتی كه می خواهد به دست
بیاورد.
اینجاست كه توكل می گوید: تو وظیفه را انجام بده و قبول كن، تو قبول كن كه
خدا از تو چه می خواهد، سرنوشتت را به او بسپار. البته وظیفه ی الهی یك وظیفه ی
سرنوشت ساز هست.