«وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ اَلْمُفْلِحُونَ» *. این مضمون در آیات پیش هم آمده
بود؛ در سوره ی حشر هم این مضمون را خواندیم. «شُح» عبارت است از بخل توأم با
طمع و حرص. بخل یعنی امساك، در مقابل جود كه بخشندگی است.
در قرآن، هم كلمه ی «بخل» و هم كلمه ی «شُح» آمده است. آن طور كه بعضی
گفته اند بخل عبارت است از همان حالت امساك. در فارسی هم می گوییم فلان كس
آدم بخیلی است، یعنی آدم ممسكی است، جود و بخشش ندارد. شُح، بخل است
به علاوه ی حرص. حال ممكن است كسی بخیل باشد یعنی نسبت به آنچه دارد خیلی
ممسك باشد اما حرص اینكه باز بیشتر به دست آورد نداشته باشد. حریص نیست
اما آنچه را كه دارد با گاز انبر هم نمی توان از دستش بیرون آورد. بعضی دیگر
حریص هستند، آزمند هستند و دائماً می خواهند جمع كنند اما متقابلاً بخشنده هم
هستند. ولی «شحیح» به آدمی می گویند كه هر دو را با هم جمع كرده باشد، هم آزمند
است و دائماً می خواهد جمع كند و هم آنچه را كه دارد حاضر نیست به هیچ قیمتی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 397
جود كند. این دیگر بدترین صفتها در مورد مال و ثروت است.
رسول اكرم صلی الله علیه و آله در دوره ی اسلام در حال طواف بودند. مردی را دیدند كه در
حال طواف چنین دعا می كند: خدایا مرا بیامرز اگرچه می دانم كه مرا نمی آمرزی!
فرمودند: چرا خدا تو را نیامرزد؟ عرض كرد: یا رسول اللّه! گناه من خیلی زیاد است.
از كوهها و از زمین و از آسمان هم بیشتر است. فرمودند: آیا گناه تو از خدا هم
بزرگتر است؟ گناه تو از خدا كه دیگر بزرگتر نیست؛ گناهت چیست؟ گفت: یا
رسول اللّه! من آدمی هستم كه اگر كسی سراغ من بیاید و از من یك درهم بخواهد
جان من می خواهد بیرون بیاید؛ اگر بفهمم كسی از من چیزی می خواهد اینچنین
ناراحت می شوم. فرمود: دور شو، آیا نمی دانی كسی كه اینچنین باشد بوی بهشت را
نمی شنود؟ آیا این آیه ی قرآن را نشنیده ای:
«وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ
اَلْمُفْلِحُونَ» ؟ *
تعبیر قرآن را ببینید. شح را برای انسان به منزله ی یك دشمن تلقی كرده است.
قبلاً خواندیم:
«إِنَّ مِنْ أَزْواجِكُمْ وَ أَوْلادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ» برخی از همسران و فرزندان
شما دشمنان شما هستند، و بعد خداوند چنین فرمود:
«أَنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ» *. در
اینجا دیگر ازواج ذكر نشده است. اولاد دو بار، ازواج یك بار و اموال هم یك بار
ذكر شده است. در آیه ی مورد بحث می فرماید:
«وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ» *. شُح باز مربوط
به مال است. هر كسی كه نگهداشته بشود از شر شح، یعنی از این دشمن. می بینیم شح
كه صفتی مربوط به مال است مانند یك دشمن تلقی شده است. نتیجه این می شود كه
همان طور كه ازواج و اولاد عملاً گاهی به صورت دشمن درمی آید، مال و ثروت هم
گاهی به صورت دشمن درمی آید ولی آن كه دشمن است خودِ وجود عینی مال
نیست بلكه آن صفت قائم به نفس انسان است كه نامش «شُح» است. كسانی كه از
شر این دشمن نگهداشته بشوند آنها رستگاران هستند؛ یعنی درصورتی كه كسی از
این شر نگهداشته نشود هیچ وقت رستگار نمی شود.
«إِنْ تُقْرِضُوا اَللّهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعِفْهُ لَكُمْ» اگر قرض بدهید به خدا، قرض نیك،
قرض الحسنه، خدا آن را به شما رد می كند و مضاعف هم می كند.
«وَ یَغْفِرْ لَكُمْ» * و از
گناهان گذشته ی شما هم می گذرد
«وَ اَللّهُ شَكُورٌ حَلِیمٌ» و خدا شكور و قدردان و حلیم و
بردبار است. این تعبیر را در گذشته داشتیم:
«مَنْ ذَا اَلَّذِی یُقْرِضُ اَللّهَ قَرْضاً حَسَناً» [1]. در
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 398
اینجا می فرماید:
«إِنْ تُقْرِضُوا اَللّهَ قَرْضاً حَسَناً» اگر به خدا قرض بدهید قرض حسن.