نفس انسان كه دشمن انسان است، چگونه دشمنی است؟ آیا دشمن بودن نفس انسان
با انسان به معنی این است كه احساسات كینه توزانه با انسان دارد، یا فقط می خواهد
به هوا و میل خودش رفتار كند ولی همین كه می خواهد به هوا و میل خودش رفتار
كند، نتیجه اش رفتاری دشمنانه خواهد بود؟ دومی صحیح است. این است كه
می فرماید:
«فَاحْذَرُوهُمْ» بترسید و احتیاط كنید از دشمنی این دشمنها. آن دشمنی كه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 388
با چهره ی دشمنانه با انسان روبرو می شود خطرش كمتر است از دشمنی كه با چهره ی
دشمنانه روبرو نمی شود و حتی با قصد دشمنی هم روبرو نمی شود. از اینجا معلوم
می شود كه انسان سه گونه دشمن می تواند داشته باشد:
دسته ی اول دشمنانی هستند كه با قصد دشمنی و با چهره ی دشمنی با انسان روبرو
می شوند كه دشمنهای آشكار و علنی هستند.
دسته ی دوم دشمنانی هستند كه با قصد دشمنی و با چهره ی دوستی با انسان روبرو
می شوند. مسلّماً خطر دوستان منافق برای انسان از خطر دشمنان صریح بیشتر
است.
دسته ی سوم كسانی هستند كه با چهره ی دوستی می آیند و با قصد دوستی هم
می آیند ولی رفتارشان و تقاضاهایشان به گونه ای است كه از تیرباران كردن یك
دشمن، بیشتر و بالاتر است. گاهی مادر انسان ضررش برای انسان از هر دشمنی
بیشتر و بالاتر است. مادر با چهره ی دوستی و با قصد دوستی، با فرزندش رفتاری
می كند كه دشمن آن گونه رفتار نمی كند.
یك امر كوچك را به عنوان مثال عرض می كنم: در بین الطلوعین پدر
می خواهد فرزندش را برای نماز بیدار كند. مادر خطاب به پدر می گوید: آیا دلت
می آید بچه ات را از این خواب خوش بیدار كنی؟ دلش برای این فرزند می سوزد و
می خواهد به او مهربانی كند و او را ناراحت نكند و لذا او را برای نماز بیدار نمی كند.
این مادر دشمنی است كه با چهره ی دوستی و با قصد دوستی سراغ فرزند خود آمده
است.
پس معلوم می شود خطر دشمنی كه با چهره ی دوستی و با قصد دوستی می آید و
آنچه را كه بر ضرر انسان است می خواهد، از خطر كافر و حتی منافق بیشتر است.
لهذا قرآن در این آیه خطر این جور دشمنها را به انسان گوشزد می كند، دشمنی كه با
چهره ی دوستی و با قصد دوستی با انسان مواجه می شود.
در ادامه ی آیه می فرماید:
«وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اَللّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» .
تفاوت دشمنی نوع سوم با دشمنی نوع دوم و نوع اول در این است كه دشمنی نوع
سوم از آندو خطرناكتر است ولی این تفاوت نیز هست كه در اینجا سوء نیت در كار
نیست، با حسن نیت دشمنی صورت می گیرد یعنی دشمنیِ از روی جهالت است.
در صدر اسلام مسلمینی بودند كه در مواردی كه همسران و فرزندان مانع
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 389
می شدند هیچ به حرف آنها گوش نمی كردند. بعدها كه اوضاع به نفع مسلمین گردش
كرد و خود آن همسران و فرزندان هم مجبور شدند مهاجرت كنند، بعضی از مسلمین
می خواستند به انتقام آن روزهایی كه آنها مانع بودند دیگر با آنها هیچ معاشرتی
نكنند و آنها را از خودشان طرد كنند. قرآن می فرماید: شما به حرف آنها گوش نكنید
ولی كینه ی آنها را هم در دل خود نگه ندارید، عفو كنید و صفح كنید.