«اَللّهُ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ» معبودی جز خدا نیست. [از جهت معنا] این آیه دنباله ی آیه ی قبل است. [در آیه ی قبل صحبت از «اطاعت» بود و در این آیه مسأله ی «عبادت» مطرح شده است. ارتباط این دو آیه از این جهت است كه ] هر طاعتی نوعی عبادت است.

ما دو جور عبادت داریم: یك عبادت، عبادت معمولی است یعنی مراسم نیایش آمیز، مثل نماز كه برای خدا می خوانیم، یا هر نیایشی كه یك عابد در مقابل معبود خود انجام می دهد. قرآن در مواردی اطاعتهایی را عبادت می نامد، بلكه هر اطاعتی نوعی عبادت است. قرآن راجع به موسی علیه السلام و فرعون و بنی اسرائیل، این طور نقل می فرماید كه موسی علیه السلام به فرعون گفت: «وَ تِلْكَ نِعْمَةٌ تَمُنُّها عَلَیَّ أَنْ عَبَّدْتَ بَنِی إِسْرائِیلَ» [1] یك منّتی هم سر من می گذاری كه همه ی بنی اسرائیل را عابد خودت قرار داده و تعبید كرده ای؟ ! درصورتی كه نه بنی اسرائیل برده ی مصطلح بودند- چون به حسب ظاهر آزاد بودند- و نه می رفتند پیش فرعون نیایش كنند، ولی فرعون بنی اسرائیل را اجباراً به اطاعت خود وادار كرده بود. قرآن این اطاعت را «تعبید» یا «عبادت» نامیده است، و آیات مشابهی در این زمینه هست و در نهج البلاغه هم شواهدی داریم.

انسان فقط خدا را باید اطاعت كند و اطاعت پیغمبر هم چون خدا امر كرده است اطاعت خداست. اگر خدا امر نكرده بود كه پیغمبر را اطاعت كنید، اطاعت پیغمبر لازم نبود. «اَللّهُ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ» یعنی معبودی جز خدا نیست. در واقع می خواهد بفرماید مطاعی جز خدا نیست؛ یعنی هیچ موجودی جز خدا استحقاق و شایستگی مطاع بودن ندارد و جز اطاعت خدا هیچ اطاعتی برای انسان روا نیست. «لا إِلهَ» * یعنی «لا إطاعَةَ و لاعبادةَ» . «إلا الله» یعنی معبودی و مطاعی جز خدا نیست. «وَ عَلَی اَللّهِ فَلْیَتَوَكَّلِ اَلْمُؤْمِنُونَ» و مؤمنین تنها باید به خدا توكل كنند.

[1] . شعراء / 22.