كلمات
«أَصابَ» * و
«مُصِیبَةٌ» * در اینجا آمده است. اصل این لغت یعنی ماده ی «أصابَ
یُصیبُ» به معنای رسیدن است، ولی رسیدن چیزی از بالا. اگر چیزی از بالا به پایین
بیاید، به این امر «صوب» می گویند. این بیت در مطول آمده است:
وَ كَأَنَّ مُحْمَرَّ الشَّقیقِ إذا تَصَوَّبَ أوْ تَصَعَّدَ
أعْلامُ یاقُوتٍ نُشِرْنَ عَلی رِماحٍ مِنْ زَ بَرْجَدٍ
[1]
گل شقایق را توصیف می كند: آن شقایق قرمز به تبع حركت باد گاهی سر را پایین
می گیرد و گاهی بالا، گویی پرچمهایی از یاقوت است كه بر روی نیزه هایی از زبرجد
قرار داده اند. چون خود گل قرمز است و ساقه سبز، شاعر چنین گفته است. غرض از
بیان این بیت، این كلمه ی «تصوّب» است كه در مقابل «تصعّد» قرار گرفته است.
«تَصَعَّدَ» یعنی بالا رفت و «تَصَوَّبَ» یعنی فرود آمد. این رسیدن از بالا به پایین، هم
در مورد نعمت و رفاه و هم در مورد مصیبت و ناراحتی در قرآن به كار رفته است:
«ما أَصابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اَللّهِ وَ ما أَصابَكَ مِنْ سَیِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ» [2]. كلمه ی «اصاب» هم
در مورد خوبی و هم در مورد بدی به كار رفته است. پس ماده ی «اصاب» به معنای
فرود آمدن چیزی از بالاست، اعم از آنكه آن چیز خوب باشد و یا بد.
ولی لغت «مصیبت» كه از همین ماده ی «اصاب» است و اسم فاعل مفرد مؤنث از
باب افعال است بیشتر اختصاص پیدا كرده است به حادثه ای كه برای انسان
ناراحت كننده و به اصطلاح حادثه ای سوء باشد، حادثه ای كه در آن سختی و رنج و
ناراحتی باشد؛ دیگر به حادثه ی خوب مصیبت گفته نمی شود. ماده ی «اصاب و یصیب»
در مورد خوبیها هم اطلاق می شود ولی كلمه ی «مصیبت» اختصاص پیدا كرده است به
حادثه هایی كه به انسان می رسد و رنج آور و ناراحت كننده است.
ضمناً معلوم شد كه قرآن كریم در این تعبیری كه در باب نعمات و در باب بلایا
و شدائد و سختیها و حوادثی كه به انسان می رسد به كار برده است، به اعتبار انتسابی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 374
كه به خداوند متعال دارد- خداوندی كه قاهر است
(وَ هُوَ اَلْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ) [3]* و بالای
همه ی اشیاء قرار گرفته است (نه بالای مكانی) و همه چیز در تحت قدرت و فرمان
اوست- هم چیزهایی كه خوشایند است (حسنات) و هم چیزهایی كه ناخوشایند
است (سیئات) همه را به این تعبیر ذكر می كند: آنچه از بالا به پایین فرود می آید.
[1] . مطوّل، فن بیان، باب تشبیه، ص 313 از چاپ حروفی.