عرض كردیم كه قرآن كریم قیامت را «یوم التغابن» نامیده است، روز مغبونیت و یا
روز مغبونیت مشترك. روز مغبونیت مشترك یعنی روزی كه بعضی از آنچه در این
دنیا همكاری است در آن دنیا به صورت ضرر مشترك ظاهر می شود.
عكس قضیه هم هست. در آن جهان همكاریهایی به تعبیر قرآن به صورت
«خُلّت» و دوستیهای مشترك ظاهر می شود. از آیات قرآن چنین استنباط می شود
كه پیوندها و همكاریهای افراد با یكدیگر اگر برای خدا باشد در قیامت گسسته
نمی شود و بلكه مستحكمتر می شود، ولی پیوندهایی كه در دنیا بر اساس گناه و ظلم
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 370
است و بر اساس حق و حقیقت نیست، تمام اینها در آن جهان گسسته می شود و
تبدیل به دشمنی می شود. آیه ی قرآن این است:
«اَلْأَخِلاّءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلاَّ
اَلْمُتَّقِینَ» [1]. تعبیر قرآن در اینجا كلمه ی «خلیل» است. «اخلّاء» به معنی دوستان است
ولی معنای آن مقداری از كلمه ی دوستان عمیق تر است. «خُلّت» از همان ماده ای
است كه می گوییم: «تخلّل» . مثلاً اگر آبی در زمین فرو برود، می گوییم متخلّل شده
است یعنی خُلل و فُرَجی را كه در اینجا بوده پر كرده است. فرض كنید مقداری خاك
در اینجا هست؛ آب كه روی آن می ریزیم در خاك جذب می شود، حجم بیشتری را
ایجاد نمی كند. یا در استكان كه قدری شكر می ریزیم و روی آن كمی آب می ریزیم،
بر حجم شكر افزوده نمی شود. علتش این است كه در این وسطها جاهای خالی و
«خلل» وجود دارد. آب آن جاهای خالی را پر می كند. بعد كه مقداری بیشتر آب
بریزیم كه حجم آن از آن جاهای خالی بیشتر باشد آب بالا می آید.
دو نفر دوست، وقتی كه دوستیهایشان در یكدیگر نفوذ كرده باشد مثل این
است كه در یكدیگر فرو رفته اند یعنی جزء یكدیگر شده اند. محبتِ یكی جاهای
خالی قلب دیگری را پر كرده و محبت دومی جاهای خالی قلب اوّلی را پر كرده
است.
ابراهیم علیه السلام را «خلیل اللّه» می گویند. بعضی از عرفا خیلی از این كلمه ی خلیل اللّه
خواسته اند راجع به مرتبه ی حضرت ابراهیم استفاده كنند. گفته اند ایشان «خلیل اللّه»
نامیده شده است از این جهت كه آنچنان با خداوند یگانگی پیدا كرده است كه گویی
ابراهیمی وجود ندارد.
«اَلْأَخِلاّءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلاَّ اَلْمُتَّقِینَ» . پیوندها در قیامت همه بریده
می شود و تبدیل به دشمنی می شود مگر پیوندی كه میان متقین است؛ آنها كه
یكدیگر را به خاطر خدا دوست دارند، آنها كه به معنی واقعی برادر دینی هستند. آن
سنخیتی كه میان آنها وجود دارد كه آنها را با یكدیگر دوست كرده است، سنخیت
معنوی و الهی است. دوستی میان متقین در قیامت از بین نمی رود و باقی می ماند.
حدیثی در كافی هست كه در داستان راستان هم نقل كرده ایم كه روزی پیامبر
اكرم صلی الله علیه و آله رو به اصحاب خود كرده و فرمودند: «ای عری الایمان أوثق؟ » كدام
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 371
دستگیره ی ایمان مستحكمتر و محكمتر است؟ ایمان دستگیره های زیادی دارد كه با
تمام آنها انسان می تواند خود را نگهداری كند. فرمود: كدام یك از دستگیره های
ایمان محكمتر است؟ یك نفر عرض كرد: نماز. دیگری عرض كرد: روزه. سومی
گفت: زكات. چهارمی گفت: حج. . . فرمود: همه ی اینها كه شما می گویید درست است و
از دستگیره های ایمان هستند، ولی آن محكمترین دستگیره ها چیز دیگری است.
عرض كردند: شما بفرمایید یا رسول اللّه. فرمودند: «الحب فی الله و البغض فی الله»
[2] این كه
افراد یكدیگر را به خاطر حق دوست بدارند و به خاطر حق دشمن بدارند؛ یعنی
انسان با كسی دشمن باشد به خاطر خدا، به خاطر ظلمش و فسقش، و با دیگری
دوست باشد به خاطر توحیدش و ایمانش و عدالتش و عمل صالحش. فرمود
محكمترین دستگیره های ایمان این است.
«اَلْأَخِلاّءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلاَّ اَلْمُتَّقِینَ» دوستان در آنجا همه با یكدیگر
دشمن هستند مگر پرهیزكاران، آن كسانی كه اساس دوستی شان خدا بوده است.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 372
[2]
. بحارالانوار، ج 27 / ص 56.