است كه باید باور كنیم كه تصورش آنقدر بزرگ است كه در اذهان كوچك امثال ما آنچنان كه باید و شاید جا نمی گیرد. مكرر گفته ایم كه تفاوت «مُلك» و «مِلك» این است كه مِلك را در مورد داراییهای اقتصادی و ثروت به كار می برند و مُلك را در مورد داراییهای قدرت؛ یعنی هرچه كه در تحت نفوذ و سیطره و قدرت انسان باشد.

هر مِلكی را می شود گفت مُلك هم هست ولی هر مُلكی مِلك نیست. معنی آیه این است كه خداوند مَلِك و مالك مطلق هستی است، صاحب اصلی هستی است، اصلاً در مقابل مَلِكیت و مالكیت او كه همه چیز مال خود اوست و در تحت سلطه ی خود اوست دیگر هیچ قدرتی معنی و مفهوم ندارد؛ تقسیم مِلك و تقسیم مُلك با خدا كه این مقدار مال من و این مقدار مال تو، معنی ندارد. او مَلِك مطلق هستی است، حال كه ملك مطلق هستی است، پس در مقابل آنچه كه او بخواهد دیگر مسأله ی مانع و «می شود» و «نمی شود» معنا ندارد. برای قدرتهایی كه در داخل هستی است، در مقابل یك قدرت، قدرت دیگری مقاومت و ایستادگی می كند، اما آن كسی كه تمام هستی، یكپارچه در تحت نفوذ و قدرت اوست، در مورد آنچه حكمتش اقتضا كند، دیگر برای او مسأله ی «نمی شود» و امثال آن معنی ندارد. پس استبعادهایی كه گاهی افرادی در مورد معاد می كنند مانند آنچه كه قرآن نقل می كند: «مَنْ یُحْیِ اَلْعِظامَ وَ هِیَ رَمِیمٌ» [1](استخوان پوسیده را چه كسی زنده می كند؟ ) ناشی از این است كه شخص، خود را معیار و مقیاس قرار داده و با حساب خود اوضاع را سنجیده است. در كار خدا فقط حكمت خودش حكمفرماست. نمی خواهم بگویم حكمت خداوند قدرت او را محدود می كند، محدودیت در كار نیست، قدرت او عین حكمت اوست. آنچه را كه حكمتش اقتضا می كند و اراده و مشیّت حكیمانه اش اقتضا می كند انجام می دهد و این مسأله كه این، كار مشكلی است و آن، كار آسانی است، دیگر در آنجا مطرح نیست.

[1] . یس / 78.