مسأله ای كه فوق العاده نظر را جلب می كند این است كه چطور است كه منافقین تا پیغمبر اكرم زنده هستند تحریكات می كنند ولی پیغمبر كه از دنیا می رود و دوره ی خلافت خلفا می رسد دیگر نامی از این منافقین نیست؟ منافقین كوچكترین تحریك و دسیسه كاری در دوره ی خلفا نكردند. اینها چطور یكمرتبه مؤمن و عابد شدند؟ ! تا پیغمبر زنده بود، اینها مؤمن واقعی نشدند ولی آیا پیغمبر كه از دنیا رفت، یكمرتبه اینها مؤمن واقعی شدند و یا اینها در دوره ی خلافت، منافع خودشان را تأمین یافته دیدند و از این جهت صدایشان خوابید؟ این خودش مسأله ی فوق العاده ای است كه تا پیغمبر زنده است این همه صدای اینها هست- كه در خود قرآن منعكس است- ولی پیغمبر كه از دنیا می رود، یكمرتبه گویی چنین افرادی اصلاً وجود نداشته اند و اصلاً دیگر در تاریخ اسلام اسمی از منافقین برده نمی شود. این نشانه ی این است كه در اثر وفات پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله و برقراری خلافت، جریان شكلی پیدا كرد كه منافقین منافع خودشان را تأمین یافته دیدند، این بود كه دیگر اسمی و صدایی از آنها نبود. این مطلب حتی در مورد منافقین مدینه صادق است و در مورد

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 331

منافقین مكه امثال ابوسفیان كه تاریخچه ی خیلی روشنی دارد.

مسأله ی دیگر این است كه آیا منافقین منحصر به همین دو گروه هستند، یعنی گروههایی بعد از آن كه می بینند موجی آنچنان شدید است و غیرقابل مقاومت، از اول خودشان را در زیر این پوشش می برند، و یا ممكن است افرادی ابتدا مؤمن باشند و بعد منافق بشوند؟ بله، همه جور احتمال در كار بشر هست؛ همان طور كه ممكن است افرادی مؤمن باشند و بعد كافر شوند، به طریق اولی این احتمال هست كه افرادی مؤمن باشند و بعد منافق بشوند. آنهایی كه كافر می شوند چرا كافر می شوند؟ انسان بعد از اینكه ایمان پیدا كرد و واقعاً چیزی را انتخاب كرد، همیشه در معرض امتحانات هست و در آن وقت است كه گاهی انسان لغزش پیدا می كند و كافر می شود و به طریق اولی منافق هم ممكن است بشود و بلكه احتمال اینكه منافق بشود خیلی بیشتر است و شاید اسلام از منافقینی كه در یك دوره مؤمن راستین بوده اند و بعد منافق شده اند بیشتر ضرر برده است تا منافقینی كه از اول منافق بوده اند. منافقینی كه از اول منافق بودند، اعتمادها را نتوانستند جلب كنند، ولی منافقینی كه از ابتدا منافق نبودند و بعد منافق شدند اعتمادها را جلب كرده و بعد منافق شدند و خطر اینها خیلی بیشتر است. حتی همه ی منافقین مدینه مثل عبداللّه بن ابیّ نبودند كه از ابتدا منافق باشند بلكه عده ای از آنان ابتدا مؤمن بودند و بعد منافق شدند. قرآن می فرماید: «ذلِكَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا» [1].

پس این كه ما بگوییم همین كه كسی اسلام آورد اگر از ابتدا اسلامش اسلام حقیقی باشد و از روی نفاق نباشد، این دیگر تا ابد اسلامش از روی نفاق نیست، اصلی نیست كه دلیلی داشته باشد كه انسان بتواند بپذیرد، بلكه اصل غیرقابل پذیرشی است.

[1] . منافقون / 3.