نكته ی دیگر این است كه نفاق از مختصات بشر است. معمولاً در حیوانات اثری از
نفاق یعنی دوچهرگی و دورویی دیده نمی شود. شاید خیلی به ندرت در بعضی از
حیوانات زیرك چنین چیزی دیده شود، یعنی حیوان به حالتی بر ضد حالتی كه
داراست تظاهر كند. حیوان اگر خشم بگیرد آثار خشم در صدایش و حنجره اش
ظاهر می شود؛ اگر خوشحال شود فوراً جست و خیز می كند؛ اگر دردش بیاید ناله
می كند. هر صدایی از حیوان یك نشانه ی واقعی است از حالتی كه دارد و میان حالتش
و آن صدا یا علامتی كه از خود بروز می دهد اختلاف نیست؛ این انسان است كه این
قدرت را دارد كه ممكن است با یك نفر در نهایت درجه دشمن باشد و در دلش حقد
و كینه ی او را داشته باشد ولی وقتی با او بنشیند تظاهر به دوستی كند و با چهره ی باز
برخورد كند و اظهار خوشوقتی و خوشحالی كند. اكثر تعارفاتی كه در میان مردم
معمول است نوعی نفاق است برای اینكه دروغ است. كسی به خانه ای می آید و
صاحبخانه می گوید قدم روی چشم ما گذاشتید، چنین و چنان كردید، اما همین كه
مهمان می رود، خلافش را می گوید و باطنش را ظاهر می كند. بشر به دلیل اینكه
هوشش بیشتر و عقلش زیادتر است می تواند منافق گری و دورویی كند
[1].
هرچه انسانها بدوی تر هستند صریح تر هستند یعنی فاصله ی میان درون و
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 333
بیرونشان كمتر است. هرچه انسانها به طرف تمدن آمدند و هرچه كه فرهنگ و
تمدنشان پیش رفت بر نفاقشان افزوده شد، یعنی فاصله ی میان این دو چهره شان زیاد
شد و این امر مثالهای بسیاری دارد به طوری كه دنیای ما را باید گفت «دنیای نفاق» .
آن انسانهای اوّلی درصورتی كه منافق گری می كردند، اگر فاصله ی دو چهره شان چهار
سانتیمتر بود حالا انسانها در حدی منافق شده اند كه فاصله ی میان دو چهره شان چند
فرسخ است و كشف این [نفاقها] فوق العاده مشكل است. این نیرنگهایی كه
استعمارچی های دنیا می زنند و كارهایی كه می كنند اگر لای اولش را باز كنی چیزی
نمی فهمی؛ لای دوم را كه باز كنی باز هم نمی فهمی؛ لای سوم را كه باز كنی چیزی
نمی فهمی؛ آن لای صدمش را اگر كسی باز كند، آن نیت حقیقی را در آن لای صدم
می فهمد.
حذر از اینها خیلی مشكل است. هر مقدار كه نفاق شدیدتر و پرپیچ و خم تر و
دقیق تر باشد احتیاط از آن مشكلتر و دشوارتر است.
«هُمُ اَلْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ» [2]. دستور،
دستور احتیاط است. احتیاطكردن از اینها صد درجه دشوارتر و مشكلتر است.
مرحوم آقا میرزا محمد صادق اصفهانی از علمای خیلی بزرگ و هم دوره ی
مرحوم آقا سید ابوالحسن بودند. ایشان بعد به اصفهان آمد كه اگر در نجف مانده بود
خودش مرجع تقلید بود. ایشان گفته بود از اصفهان برای سفر حج عازم مكه شدم
(در آن وقت بیشتر با كشتی می رفتند و از كشورهایی عبور می كردند) . در یكی از
سفارتخانه های خارجی دنبال گذرنامه رفته بودم. یك وقت دیدم مردی با زبان
فارسی فصیح صدا زد: آقا میرزا صادق! آقا میرزا صادق! بعد مثل یك آدم كاملاً
آشنا شروع به صحبت كرد. هرچه فكر كردم دیدم او را نمی شناسم. آخر گفت: من را
نمی شناسی؟ گفتم: نه. گفت: من در زمان مشروطیت در نجف در فلان حجره بودم، و
خودش را معرفی كرد. یادم آمد كه او طلبه ای بود از شاگردهای مرحوم آخوند كه
آنچنان زاهد و مقدس و متدین بود و آنچنان درسهایش را هم خوب حاضر می كرد
كه مورد اعتماد همه قرار گرفته بود. معلوم شد كسی بوده كه سی سال مأموریت
داشته است.
بشر این قدر قدرت و توانایی دارد كه پرده روی چهره ی خودش بكشد و چهره ی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 334
واقعی خود را پنهان كند.
«هُمُ اَلْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ» . قرآن می فرماید از این طور دشمنان
بپرهیز.
[1] . سالهای اولی كه به تهران آمده بودم پیش یك نفر چند درسی انگلیسی خواندم. می گفت مثَلی در انگلیسی هست كه می گویند: «خدا به انسان زبان داده برای اینكه همیشه ضد آنچه كه فكر می كند بگوید» .