در عربستان سعودی زمینه ی نماز جمعه هایی فراهم می شود كه اصلاً در دنیا بی نظیر
است. در یكی از سفرهایی كه به سفر حج مشرف شده بودیم روز هفتم ذیحجه
مصادف با جمعه بود. روز هفتم ذیحجه روزی است كه حجاجی هم كه به مدینه
رفته اند به مكه آمده اند و همه ی حجاج در آنجا جمع شده اند. مردمی هم كه اهل
عربستان سعودی هستند و می خواهند به حج بیایند آمده اند. در مسجدالحرام به این
عظمت، یك جمعیت پانصد هزار نفری تشكیل می شود. عده ای هم برای نماز در
خیابانها می ایستند چون اتصال صف را خصوصاً با بودن رادیوها و بلندگوها كه
صدای امام شنیده می شود شرط نمی دانند. ما وقتی خطبه ی این امام جماعت را گوش
كردیم، گفتیم صد رحمت به این روضه خوان های خودمان! آنقدر بی محتوا بود كه
خدا می داند! سیاست این است كه باید بی محتوا باشد. خطیب جمعه مناسك حج را
برای مردم گفت. هر كس كه آنجا آمده است و فردا كه روز هشتم است می خواهد به
عرفات برود مناسك حج را می داند. ضمناً حجاج، مذاهب مختلف دارند. تو كه
وهّابی هستی كسی به حرف تو گوش نمی كند. كوچكترین اشاره ای به مسائل مهم
دنیای اسلام در این خطبه ها نمی شود و صددرصد كنترل شده است. یك جمعیت
حدود پانصد هزار نفری كه اسلام به نام حج از یك طرف و به نام جمعه از طرف
دیگر به وجود آورده است این طور هدر می رود. واقعاً آن روز كه من از رادیو آن
خطبه ها را گوش كردم و آن جمعیت را در آنجا دیدم تأسّف عجیبی به من دست داد
كه چگونه نیروهای اسلام به دست این حكومتهای فاسد و كثیف هدر می رود.
شركت در نماز جمعه اگر نماز جمعه، نماز جمعه باشد واجب است. نماز
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 308
جمعه ای كه خلیفه ی اموی بخواهد بخواند كه نماز جمعه نیست، اگر نماز جمعه ای كه
اسلام می خواهد، تشكیل شود، شركت همه واجب است و هر كاری در آن حال
حرام است.
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا» ای اهل ایمان!
«إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ اَلْجُمُعَةِ» در آن وقت
از روز جمعه كه فریاد برای نماز یعنی صدای مؤذّن بلند می شود
«فَاسْعَوْا إِلی ذِكْرِ اَللّهِ»
بشتابید به سوی ذكر حق. مقصود از ذكراللّه فقط نماز نیست كه استماع خطبه
مستحب باشد؛ به اجماع همه ی مفسرین و فقها استماع خطبه هم واجب است نه فقط
شركت در آن دو ركعت.
«فَاسْعَوْا إِلی ذِكْرِ اَللّهِ» قرآن خودِ این سخنرانی و خطبه را
«ذكراللّه» می نامد. این تعبیرات، تعبیرات كوچكی نیست، حساب دارد.
همین جاست كه مفسرین اهل سنت می گویند: خطبه هایی كه امروز در نماز جمعه
خوانده می شود «ذكرالشیطان» است در حالی كه قرآن از خطبه های نماز جمعه به
ذكراللّه تعبیر می كند.
«وَ ذَرُوا اَلْبَیْعَ» خرید و فروش را رها كنید. گفته اند: بیع به عنوان مثَل برای كار
است؛ یعنی هر كاری را رها كنید. در فقه وقتی می خواهند مثال بزنند به بیع حرام كه
خودِ تصدّی به این عمل حرام است، می گویند: «بیع وقت النداء» و مقصود همین
است. همین كه صدای مؤذّن بلند شد، اشتغال به هرگونه كاری حرام است. همین
سعودیها ظاهرها را حفظ می كنند. البته سالهای اول بیشتر ظواهر را رعایت
می كردند، حالا آن قدرها هم دقت نمی كنند. كسانی كه آن وقتها رفته بودند می گفتند:
صدای اذان كه بلند می شد حتی آن كسی كه جنسش در ترازو و مشغول معامله بود
معامله را رها می كرد و می گفت: حرام! حرام!
«ذلِكُمْ خَیْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ» این برایتان خیر و مصلحت است اگر بدانید و
بفهمید. مراد از
«تَعْلَمُونَ» در اینجا [علم به ] شئ خاصی نیست بلكه چیزی است كه
ما از آن به «رشد» تعبیر می كنیم: اگر مردمِ عالِم و رشیدی باشید، اگر فهم داشته
باشید.
«فَإِذا قُضِیَتِ اَلصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی اَلْأَرْضِ وَ اِبْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اَللّهِ وَ اُذْكُرُوا اَللّهَ كَثِیراً
لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» هرگاه كه نماز به پایان می رسد در زمین پخش شوید. این امرِ [به
پراكنده شدن ] را اصطلاحاً «امر عقیب حظر» می گویند. اگر حظر و منعی باشد و بعد
از منع، امری برسد علامت رخصت است؛ نه دلالت بر وجوب می كند و نه دلالت بر
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 309
استحباب.
«فَانْتَشِرُوا فِی اَلْأَرْضِ» یعنی مانعی نیست اگر خواستید متفرق شوید؛
نمازتان كه تمام شد اگر می خواهید، همان جا بمانید و مشغول ذكر خدا شوید و یا اگر
میلتان بود متفرق شوید.
«وَ اِبْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اَللّهِ» و از فضل الهی بجویید یعنی مشغول
كار و كسب شوید. «فضل» زیاده و منفعت است. ولی
«وَ اُذْكُرُوا اَللّهَ كَثِیراً لَعَلَّكُمْ
تُفْلِحُونَ» خدا را زیاد یاد كنید، باشد كه رستگار شوید؛ در حالی كه مشغول كسب و
كار هستید، زیاد در یاد خدا باشید و از خدا غافل نشوید.