ما باید بدانیم مسؤولیتِ ساختن خودمان با خود ماست نه با كس دیگر. در درجه ی اول، هر كس مسؤول ساختن خودش است و در درجه ی دوم مسؤول ساختن عائله ی خودش است، مسؤول ساختن همسر و فرزندان خود است و در درجه ی بعد مسؤول ساختن جامعه ی خود است.

قرآن كریم در مورد اینكه هر انسان مسؤول ساختن خودش است می فرماید:

«وَ نَفْسٍ وَ ما سَوّاها. `فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها. `قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكّاها. `وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسّاها» [1].

پس از سوگندهای متوالی كه آخرین سوگندش این است: سوگند به اعتدال جان آدمی و خلقت معتدل آدمی، جانی كه راه خوبی و بدی به او الهام شده است و خودش با یك الهام فطری تشخیص خوبی و بدی را می دهد، می فرماید رستگار شد

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 273

آن كه جان خود را پاكیزه كرد. «وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسّاها» و بدبخت و بیچاره شد و ذلیل و پست شد آن كس كه جان خود را از آلودگی حفظ نكرد. این در مورد مسؤولیتی كه هر فرد نسبت به شخص خودش دارد.

قرآن كریم در مورد مسؤولیتی كه هر فرد نسبت به ساختن خاندان خودش دارد می فرماید: «یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِیكُمْ ناراً وَقُودُهَا اَلنّاسُ وَ اَلْحِجارَةُ» [2] ای [مؤمنین! ] خود را نگه دارید و خاندان خود را؛ خود را حفظ كنید و خاندان خود را؛ یعنی آن كه مسؤول حفظ است خودتان هستید. حفظ از چه چیز؟ از آن آتشی كه انسان و سنگ آتشگیره ی آن هستند. این هم خودش یك داستانی است. آن چه آتشی است كه آتشگیره اش دو چیز است، یكی سنگ است و دیگری انسان؟ آتشگیره معمولاً باید چیزی از قبیل پنبه، نفت و یا بنزین باشد ولی آنجا یك دنیای دیگری است، در آن دنیای دیگر آتشگیره سنگ است و انسان.

در مورد مسؤولیت انسان در جامعه ی انسانی، قرآن چنین می فرماید: «إِنَّ اَللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ» [3] خدای متعال وضع ملتی را تغییر نمی دهد مگر آن كه خود آن ملت آنچه را كه مربوط به خودشان است، خلق و خو و رفتار و اخلاق و آداب خود را عوض كنند؛ تا خودشان را عوض نكنند خدای متعال وضع آن مردم را عوض نمی كند. هر ملتی خودش مسؤول خودش است.

ایام فاطمیه است. چرا ذكر فضایل و زندگی اهل بیت پیغمبر این همه اجر و ثواب دارد؟ . . . [4] آنها انسانهای ساخته شده هستند، انسانهای ساخته شده مطابق عالی ترین مدل انسانیت، آن مدلی كه خدای انسان برای انسان معین كرده است.

پیغمبر فرمود: «اَنا أَدیبُ اللّهِ وَ عَلِیٌّ أَدیبی» [5] من تربیت شده ی خدا هستم و علی علیه السلام تربیت شده ی من است. علی علیه السلام یعنی یك انسان نمونه، یك انسان كامل؛ زهرا علیها السلام یعنی یك انسان نمونه، یك انسان كامل. علی علیه السلام انسانی است كه سخن او، رفتار

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 274

او، كردار او نمونه است، درس است و زهرا علیها السلام همچنین.

زهرا علیها السلام احساس می كند كه مرگش نزدیك شده است. ببینید یك زن نمونه با شوهرش چگونه است. مطابق یك روایت، خودش در حالی كه تنها بود یك وصیتنامه نوشت و در زیر متّكای خود گذاشت. یك نوبت كه علی علیه السلام به بالین زهرا علیها السلام آمده بود زهرا وصیتها و سفارشهای خود را به علی علیه السلام كرد. علی علیه السلام بر بالین زهرا علیها السلام نشست و سر زهرا علیها السلام را روی زانو گرفت. زهرا عرض كرد: یا اباالحسن وصیتهایی دارم كه میل دارم شما به این وصیتها گوش كنید. فرمود: سمعاً و طاعةً، هرچه شما بفرمایید. ابتدا زهرا علیها السلام از روی تواضع و ادب و فروتنی جمله هایی گفت كه قلب مقدس علی علیه السلام را آتش زد. علی جان! من در مدتی كه در خانه ی تو بودم مانند كنیزی برای تو بودم. در خانه ی تو در نهایت امانت به سر بردم. در خانه ی تو چنین و چنان بودم. وقتی كه این جمله ها را گفت، اشكهای علی علیه السلام سرازیر شد. سر زهرا علیها السلام را محكم به سینه چسبانید، به علامت اینكه دیگر حاضر نیستم تو اینچنین از من معذرت خواهی كنی، چون معنی سخن زهرا علیها السلام این بود كه اگر من در وظیفه كوتاهی كرده ام مرا ببخش، و معنای عمل علی این بود: زهرا جان! من مایل نیستم و راضی نیستم كه چنین سخنانی بر زبان تو جاری شود؛ من از اینكه چنین سخنانی از تو بشنوم رنج می برم.

بگذارید جریان دیگری عرض كنم. می دانید كه زهرا علیها السلام چقدر از دست كسانی كه به او ظلم كرده بودند ناراحت و ناراضی و غرق در خشم بود. آنها وقتی شنیدند كه بیماری حضرت زهرا علیها السلام شدت كرده است پیغام فرستادند كه اجازه بدهید ما به خانه ی شما بیاییم و از شما عیادت كنیم. می خواستند به آنجا بروند و بیایند چند كلمه بگویند و گذشته ها را به نحوی لوث كنند. زهرا علیها السلام اجازه نداد؛ فرمود: من راضی نیستم كسانی كه به من ظلم كرده اند و حق شوهرم را غصب كرده اند، پایشان روی فرش من برسد و به خانه ی من بیایند. آمدند خدمت علی علیه السلام.

گفتند یا اباالحسن! ما از زهرا خواهش كردیم اجازه دهد او را عیادت كنیم ولی او اجازه نداد، از تو خواهش می كنیم از زهرا برای ما اجازه بگیر. ببینید ادب زهرا علیها السلام در مقابل علی علیه السلام چقدر است. علی علیه السلام هم نیامده كه بگوید: زهرا جان من از تو خواهش می كنم حتماً این را بپذیر؛ مثلاً فلان مصلحت من چنین اقتضا می كند.

همین قدر پیغام آورد كه یا بنت رسول اللّه، این دو نفر من را وسیله قرار داده اند، یعنی

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 275

اختیار با خودت، می خواهی قبول كن، می خواهی رد كن. ببینید چطور جواب می دهد؛ عرض كرد: «یا عَلیُّ! اَلْبَیْتُ بَیْتُكَ وَ الْحُرَّةُ زَوْجَتُكَ» [6] علی جان! خانه مال توست و زهرا هم [همسر] توست؛ من در مقابل تو از خود اراده ای ندارم.

این زوج روحانی روحهایشان با یكدیگر گره خورده است؛ كمال سنخیت میان این دو روح بزرگ بود. آیا علی علیه السلام حق ندارد بعد از زهرا آرزوی مرگ كند كه چنین زهرایی را از دست داده است؟ :

كُنّا كَزَوْجِ حَمامَةٍ فی أیْكَةٍ

مُتَمَتِّعَیْنِ بِصِحَّةٍ وَ شَبابٍ

دَخَلَ الزَّمانُ بِنا وَ فَرَّقَ بَیْنَنا

اِنَّ الزَّمانَ مُفَرِّقُ الْاَحْبابِ

انیس و مونس خودش را كه دیگر بدل و جانشین ندارد از دست داده است.

وقتی كه به اصطلاح حوصله اش سر می رود و فراق زهرا علیها السلام ناراحتش می كند چه می كند؟ می رود كنار قبرش، با قبر زهرا علیها السلام راز و نیاز می كند. سلام می دهد به زهرا، بعد خودش با خودش مناجات می كند. با زهرا سخن می گوید و از طرف زهرا به خودش جواب می دهد:

ما لِیَ وَقَفْتُ عَلَی الْقُبورِ مُسَلِّماً

قَبْرَ الْحَبیبِ فَلَمْ یَرُدَّ جَوابی

أَحَبیبُ ما لَكَ لاَ تَرُدُّ جَوابَنا

أَنَسیتَ بَعْدی خِلَّةَ الْاَحْبابِ

به خودش می گوید: چرا من در كنار قبر حبیب ایستاده ام و به محبوبم سلام می كنم و او جواب سلام مرا نمی دهد؟ حبیب من! آیا بعد از اینكه رفتی ایام دوستی را فراموش كردی؟ علی را فراموش كردی؟ بعد خودش جواب می دهد:

قالَ الْحَبیبُ وَ كَیْفَ لِیَ بِجَوابِكُمْ

وَ اَنَا رَهینُ جَنادِلَ وَ تُرابِ [7]

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 276

حبیب به من جواب داد: علی جان! مگر نمی دانی زهرای تو در زیر این خروارها خاك و سنگ خوابیده است؟ عذر حبیب را بپذیر.

و لا حول و لا قوّة الّا باللّه العلیّ العظیم و صلّی اللّه علی محمدٍ و آله الطاهرین باسمك العظیم الاعظم الاعزّ الاجلّ الاكرم یا اللّه. . .

پروردگارا! دلهای ما را به نور ایمان منوّر بگردان! انوار معرفت و محبت خودت به دلهای ما بتابان! محبت پیغمبرت و اهل بیت پیغمبرت را بر دلهای ما روزافزون بفرما! توفیق عمل و اخلاص نیت به همه ی ما كرامت كن! اموات ما را مشمول عنایت و مغفرت خودت قرار بده!

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 277

[1] . شمس / 7- 10.

[2] . تحریم / 6.

[3] . رعد / 11.

[4] . [افتادگی از اصل نوار است. ]

[5] . بحارالانوار، ج 16 / ص 231.

[6] . بحارالانوار، ج 28 / ص 303.

[7] . دیوان منسوب به امام علی علیه السلام.