این نكته را توجه داشته باشید كه خیلی وقتها افرادی وقتی كه می خواهند كاری
انجام بدهند كه آن كار خدمت است، اگر از مسیر عمومی كارهای حوزه های علمیه
خارج باشد، این مساوی است با خرد شدن و از بین رفتن آنها و این جریانات
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 241
به هر حال هست. در حوزه های علمیه اگر كسی در رشته ی فقه و اصول كار كند و
استعداد زیادی داشته باشد به مقامات عالیه ای می رسد و مردم هم از او تقدیر و
تجلیل می كنند، و اخیراً رشته های علوم عقلی مثل فلسفه هم تا حدودی چنین
حالتی پیدا كرده است. ولی از این حدود اگر خارج شود هر اندازه هم خدمت عظیم
و بزرگ باشد دیگر جز یك فداكاری هیچ چیز دیگری نمی تواند باشد. ما نمونه اش
را دیده ایم كه چقدر افرادی از بین رفتند، البته نه خودشان بلكه از نظر اجتماع.
ما ابتدا از كسی نام می بریم كه ایشان البته به جهت دیگری نه تنها از بین نرفته،
الحمدللّه یك شخصیت بزرگ اجتماعی است یعنی استاد خودمان علامه ی طباطبایی.
این مرد بزرگ از آن استعدادهای فوق العاده است و در همه ی رشته های علوم اسلامی
كار كرده و زیاد هم كار كرده است. ایشان احساس كرد كه ما از نظر تفسیر خیلی
جای خالی داریم و در این زمینه احتیاج داریم. ولی تفسیر یك علمی است كه اگر
كسی چهل سال هم روی آن كار كند هیچ وقت اجتماع برایش قدری قائل نیست.
ایشان بیست سال تمام زحمت كشید تا اینكه این تفسیر المیزان را در بیست جلد
نوشت. در مورد وضع مالی ایشان در جوانی، چون الحمد للّه فعلاً مستغنی است
[1]
می گویم كه در سالهای اوّلی كه من به تهران آمده بودم ایشان گاهی از من پنج یا
شش تومان پول قرض می گرفت. حالا چنان كه گفتم الحمد للّه مستغنی است و خیال
هم نمی كنم در همه ی ایام سال پیش بیاید كه یك نفر هدیه ای به منزل این مرد ببرد.
ولی خدمتی كرده كه گرچه الآن تا حدودی شناخته شده است و از ایشان تقدیر
می شود ولی تدریجاً بهتر شناخته خواهد شد. آقای بروجردی مسلّماً صد سال دیگر
فراموش می شود ولی آقای طباطبایی صد سال دیگر خیلی اهمیت بیشتری از حالا
خواهد داشت، چون اثری به وجود آورده است كه او را زنده نگه می دارد.
همین حضرت آقای خویی كه الآن مرجع تقلید هستند، ایشان مدتی در نجف
درس تفسیر شروع كردند و یك جلدش هم از چاپ بیرون آمده به نام البیان كه یك
مقدمه ای است. این كتاب نشان می دهد این مرد چقدر در این كار استعداد دارد، ولی
ای كاش ادامه می دادند، ولی ادامه ندادند. در یك سخنرانی گفته ام كه یكی از علمای
تهران وقتی با ایشان صحبت كرده بود، گفته بود: دیگر نمی توانم، دارم از بین می روم.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 242
طلبه های فاضلی كه تا دیروز به درس من می آمدند دیگر نمی آیند. از ایشان پرسیده
بود پس آقای طباطبایی چطور در قم این كار را كردند؟ ایشان پاسخ داده بود: ایشان
تضحیه كردند یعنی خودشان را قربانی كردند.
[1]
. ایشان چیزی در آذربایجان داشتند كه بعدها توانستند پس بگیرند.