قَدْ كانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِی إِبْراهِیمَ وَ اَلَّذِینَ مَعَهُ إِذْ قالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنّا بُرَآؤُا مِنْكُمْ وَ مِمّا
تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اَللّهِ كَفَرْنا بِكُمْ وَ بَدا بَیْنَنا وَ بَیْنَكُمُ اَلْعَداوَةُ وَ اَلْبَغْضاءُ أَبَداً حَتّی تُؤْمِنُوا بِاللّهِ
وَحْدَهُ » این درس را از ابراهیم و گروهی كه همراه ابراهیم بودند (نشان می دهد كه
البته گروهی از تربیت شدگان ابراهیم هم بوده اند) ، از ابراهیم و ابراهیمیان یاد بگیرید
كه آنها چگونه به خاطر ایمانشان از همه بریدند حتی از نزدیكترین ارحام خودشان.
اینجا كلمه ی «
أُسْوَةٌ» آمده است. تعبیر این آیه راجع به ابراهیم علیه السلام و تعبیر آیه ای
در سوره ی احزاب راجع به رسول اكرم خیلی به یكدیگر نزدیك است. در سوره ی
احزاب داریم: «
لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِی رَسُولِ اَللّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» [1] برای شما در وجود پیغمبر
اسوه ای است. اسوه به تعبیر امروزیها یعنی الگو (در فارسی شاید كلمه ای نداریم كه
به جای آن بگذاریم) ، یعنی شخصیتی كه باید مقتدا قرار بگیرد و میزان و معیار باشد
و دیگران خودشان را با او بسنجند.
از نظر تعبیرات ادبی این را «تجدید» می نامند. تجدید- كه در علم بدیع ذكر
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 215
می كنند- این است كه مثلاً انسانی كه دارای خصلت و خصوصیتی هست، آن
خصلت و خصوصیت او را به صورت شی ء مجسمی جدا از او فرض می كنند، مثلاً
می گویند: «رأیتُ فی زیدٍ اسداً» من در زید شیری را دیدم. كأ نّه در وجود او شیری
نهفته است. یا می گویند: «او از زید یك دانشمند ساخت» و حال آنكه مقصود این
است كه خود زید را دانشمند كرد ولی گویی الآن این زید یك چیز است و دانشمند
چیز دیگر، فقط زید مایه شده برای اینكه شخص دیگری دانشمند شود. این را در
ادبیات عربی و در علم بدیع «تجدید» می گویند.
این تعبیر در قرآن آمده است، می فرماید كه در وجود پیغمبر یك الگو وجود
دارد. البته مقصود این است كه خود پیغمبر الگوی شماست اما به این تعبیر
[می فرماید كه ] در وجود پیغمبر یك الگو وجود دارد. كأ نّه این پیغمبر دو شخصیت
است: شخصیتی كه شما الآن به طور سطحی دارید می بینید، و شخصیت دیگری كه
به آن پی نبرده اید، كه آن شخصیتی كه شما به آن پی نبرده اید و باید او را بشناسید در
این شخصیت پنهان است و آن شخصیت است كه اگر به آن پی ببرید و آن را بشناسید
باید الگوی شما قرار بگیرد.
همین تعبیر در باره ی ابراهیم علیه السلام آمده است: «
قَدْ كانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِی
إِبْراهِیمَ » یك تأسّیِ نیكی و یك اسوه ی نیكی در وجود ابراهیم برای شما هست یعنی
در وجود ابراهیم هم الگویی [وجود دارد، ] منتها این مربوط به خصوصِ همین
مسأله ی ولاءِ دشمنان [است. ] یك الگویی در وجود ابراهیم و همراهان ابراهیم برای
شما مسلمین هست. مگر آنها چه كرده اند؟ «
إِذْ قالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنّا بُرَآؤُا مِنْكُمْ » . آنها هم با
قوم خودشان بودند و با همه ی آنها صله ی قوم و خویشی داشتند؛ آن یكی پسر عمویش
می شد، آن یكی پسر خاله اش، آن یكی نوه ی عمه اش، او برادر زنش و. . . . ابراهیم و
همراهان ابراهیم كه- به تعبیر عوامانه- از پای بته بلند نشده بودند، آنها هم مردمی
بودند كه فامیل و قوم و خویش و دوستان داشتند، ولی به خاطر ایمانشان و اینكه
قومشان با اینها ستیزه كردند بكلی از آنها بریدند، گفتند ما از شما تبرّی می جوییم.