مطلب دیگر: یكی از مسائل بسیار اساسی كه فرق اسلام را با سایر ادیان و
بالخصوص مسیحیت بلكه با جمیع ادیان روشن می كند همین مسأله است: از نظر
مسیحیها [ایمان یك امر قلبی است و. . . ] كه می بینید همین تبلیغ را در همه جا
كرده اند و حتی بسیاری از مسلمین هم گاهی همین حرفها را می زنند بدون اینكه
توجه داشته باشند كه اینها اصلاً با اسلام جور در نمی آید. می گویند ایمان فقط یك
امر قلبی است، مربوط است به رابطه ی انسان با خدا، غیر از این چیزی نیست، به
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 206
روابط انسان با انسان كاری ندارد. ایمان امری است قلبی، وجدانی، مربوط به رابطه ی
انسان با خدا، و اما رابطه ی انسان با انسان مسأله ای است كه به ایمان ارتباط ندارد. تو
در دلت رابطه ات را با خدا درست كن، دیگر رابطه ات با انسانها را بر هر اساس
دیگری می خواهی تنظیم كنی تنظیم كن. گاهی كه می خواهند ایمان رابطه ی انسان با
انسان را هم در بر بگیرد به این شكل ذكر می كنند كه رابطه ی یك نفر مؤمن با همه ی
انسانها علی السّویّه [است؛ ] با همه ی انسانها باید رابطه ی دوستی و مودّت داشته باشد و
نباید میان انسانی و انسانی فرق بگذارد. فقط انساندوست باید بود (نوع خاصی از
انساندوستی كه اینها می گویند) كه این موضوع را بعد بیشتر باید تشریح كنم. این
حرف دومشان خیلی حرف جالبی هم به نظر می رسد كه ایمان مربوط است به رابطه ی
انسان با خدا و اما رابطه ی انسان با انسان، آن طرف همین قدر كه انسان شد دیگر كافی
است كه انسان هرگونه ارتباطی با او داشته باشد و بلكه باید با همه ی انسانها رابطه ی
دوستی داشت بدون اینكه میان انسان مؤمن و انسان غیر مؤمن فرق بگذاریم.
این مطلب با تعلیمات اسلامی جور در نمی آید و قرآن بعد می فرماید- مثل
اینكه تعریضی به مسیحیت هم هست- كه سیره و سنت ابراهیم كه خود مسیحیها و
یهودیها هم قبول دارند این نبوده است و نباید باشد؛ و قدر مسلّم این است كه این امر
با دینِ جامعه ساز یعنی دینی كه مسؤولیت ساختن یك جامعه را به عهده گرفته
است جور در نمی آید. فرق است میان تعلیماتی كه صرفاً یك تعلیمات اخلاقی و
فردی است و تعلیماتی كه علاوه بر جنبه ی فردی، جنبه ی اجتماعی هم دارد. در این
تعلیمات نمی تواند میان انسان مؤمن و انسان ضد ایمان هیچ فرقی گذاشته نشود.
قرآن مسأله ی دیگری را در آیات بعد طرح كرده است كه بنابراین [آیا] رابطه ی
انسان فقط با انسانهای مؤمن باید رابطه ی دوستی و خوبی باشد و انسان با هر كس كه
غیر مؤمن شد باید رابطه ی دشمنی و عداوت داشته باشد و هیچ به او احسان و خوبی
نكند، پس انساندوستی اساساً غلط است؟ در آیه ی هشتم این را هم توضیح می دهد:
«
لا یَنْهاكُمُ اَللّهُ عَنِ اَلَّذِینَ لَمْ یُقاتِلُوكُمْ فِی اَلدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِیارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ
تُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ » از این [مطلبْ ] شما اینچنین استنباط نكنید كه كسانی كه دین و ایمان
ندارند و اسلام ندارند اگر با شما سر ستیزه و دشمنی ندارند صِرف احسان به آنها را
خدا نهی می كند؛ به آنها احسان كنید؛ ولی مسأله، مسأله ی دیگر است؛ مقصود كسانی
هستند كه با اسلام و مسلمین سر ستیزه جویی دارند و اگر شما با ساده دلی بخواهید با
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 207
آنها رابطه ی دوستی برقرار كنید آنها زهر خودشان را حتماً خواهند ریخت؛ آنها دشمن
مسلكی شما هستند. آنچه كه ما می گوییم در واقع هشداری است به شما كه از
كینه توزی و كینه ورزی آنها غافل نمانید.
در این جهت، آیات قرآن بسیار حساسیت دارد و هشدار می دهد كه شما گاهی
غافل می شوید و به اینها حسن ظن پیدا می كنید و یك وقت می بینید آنها كار شما را
ساخته اند. در آیه ای در سوره ی نساء می فرماید: «
وَدَّ اَلَّذِینَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ
أَسْلِحَتِكُمْ وَ أَمْتِعَتِكُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْكُمْ مَیْلَةً واحِدَةً» [1] شما اشتباه می كنید؛ اگر امروز آنها
روی خوش به شما نشان می دهند از قدرت شما می ترسند؛ اگر بتوانند شما را
غافلگیر كنند- به تعبیر ما- یك لقمه تان می كنند؛ اینقدر از آنها غافل نباشید!
در آن مقاله ی «ولاءها و ولایتها»
[2] من مفصل در این زمینه بحث كرده ام كه ما
انواع ولاءها داریم: ولاء اثباتی و ولاء منفی، . . . . از نظر اسلام جامعه ی اسلامی حكم
پیكر واحد را دارد؛ تفاوتی كه میان مسلمان و غیر مسلمان هست این است كه با
مسلمانان باید آن طور رفتار كند كه با اعضای پیكر خودش رفتار می كند و با غیر
مسلمان باید آن طور رفتار كند كه خوبی و احسان هم كه می كند باید توجه داشته
باشد كه او فردی است خارج و بیرون از این پیكره. حال مقداری از این آیات را
ترجمه كنیم بعد به تفصیل بیشتر به این مطلب می پردازیم.
[2] این مقاله اكنون به صورت كتاب در آمده و به صورت مقاله نیز در كتاب ششش مقاله منتشر شده است.