مسأله ای میان فقها از یك طرف و متكلمین و فلاسفه از طرف دیگر مطرح است كه
آیا اسماءاللّه توقیفی است یا توقیفی نیست؟ «توقیفی است» یعنی ما فقط آن اسمائی
را می توانیم بر خدای متعال اطلاق كنیم كه در قرآن یا سنّت اجازه داده شده است.
مثلاً اگر به خداوند می گوییم «متكلم» از باب این است كه در قرآن به او گفته اند
«متكلم» . یا اگر ما به خدا بگوییم «شافی» ، چون در سنّت مثلاً آمده است. اما اگر
اسمی در كتاب و سنت نیامده باشد آیا ما می توانیم به خداوند اطلاق كنیم یا نه؟
قرآن ضابطه به دست می دهد و آن همین است كه هر چه كه صفت كمالیه باشد به
نحو اكملش بر خدای متعال اطلاق می شود. اگر هم اجازه ندهند، نه از باب این است
كه اسماء الهی محدود است بلكه از آن جهت است كه احیاناً انسانها تشخیص
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 190
نمی دهند؛ یك چیزی را نمی داند كه این صفتِ كمال نیست، خیال می كند صفت
كمال است، به خدا نسبت می دهد. می گویند این كار را از پیش خود نكنید چون
احیاناً اشتباه می كنید. مثلاً ممكن است انسان از باب قیاس به نفس، چون یك
چیزی را برای خودش كمال می بیند- نمی داند كه این، كمال نسبی است نه كمال
مطلق، كمال یك انسان می تواند باشد ولی برای غیر انسان نمی تواند كمال باشد-
می آید آن را به خدای متعال نسبت می دهد. اگر گفته اند «توقیفی است» از این جهت
است نه اینكه بعضی از اسماء حسنی بر خدا اطلاق می شود و بعضی اطلاق نمی شود؛
همه ی اسماء حسنی بر او اطلاق می شود ولی در تشخیص، لااقل افرادی كه از نظر
فكری و معرفت مجرّب نیستند اشتباه می كنند.
از احادیث مربوط به این مسأله بر می آید كه چون در آن زمان (قرن دوم
هجری) افرادی پیدا شده بودند كه حرفهای عجیب و غریبی در باره ی خداوند می زدند
ائمه [نسبت دادن هر اسمی به خداوند را] منع كردند، گفتند چیزی را كه نشنیده اید از
پیش خود نگویید چون احیاناً اشتباه می كنید. امام باقر علیه السلام فرمود: «كُلُّ ما مَیَّزْ تُموهُ
بِاَوْهامِكُمْ فی اَدَقِّ مَعانیهِ فَهُوَ ْمَصْنُوعٌ لَكُمْ مَرْدوُدٌ اِلَیْكُمْ. . . وَ لَعَلَّ النَّمْلَ الصِّغارَ یَزْعَمُ اَنَّ لِلّهِ
زُبانِیَّتَیْنِ» یعنی شما یك چیزی در وهم خودتان تصور می كنید و بعد برایش شاخ و
برگ می سازید؛ خیال می كنید اینها توحید و معارف است؛ نمی دانید كه اینها لایق
شماست نه لایق خدا. بعد حضرت می فرماید: از كجا می دانید؛ شاید این مورچه های
كوچك هم كه از این دو شاخكشان خیلی استفاده می كنند (امروز می گویند كه این
شاخكها حكم آنتن را برای اینها دارد و اصلاً مبادلات، فهم و ارتباطشان با دنیای
خارج به وسیله همین شاخكهاست) خیال می كنند خدا دو شاخك دارد. چون برای
او دو شاخك خیلی ارزش دارد خیال می كند خدا هم باید دو شاخك داشته باشد.
این قیاس است.
این كه در آخر این اسماء، آیه ی كریمه می فرماید: «
لَهُ اَلْأَسْماءُ اَلْحُسْنی » برای این
است كه ما اسماء حسنی را محدود نكنیم به آنچه اینجا ذكر شد. بعد از ذكر سیزده
اسم می فرماید: همه ی اسماء حسنی از اوست اعمّ از آنچه اینجا ذكر شد یا ذكر نشد.