اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم
هُوَ اَللّهُ اَلَّذِی لا إِلهَ إِلاّ هُوَ عالِمُ اَلْغَیْبِ وَ اَلشَّهادَةِ هُوَ اَلرَّحْمنُ اَلرَّحِیمُ. `هُوَ اَللّهُ
اَلَّذِی لا إِلهَ إِلاّ هُوَ اَلْمَلِكُ اَلْقُدُّوسُ اَلسَّلامُ اَلْمُؤْمِنُ اَلْمُهَیْمِنُ اَلْعَزِیزُ اَلْجَبّارُ
اَلْمُتَكَبِّرُ سُبْحانَ اَللّهِ عَمّا یُشْرِكُونَ [1].
. . .
[2]كه در آخرین آیه می فرماید: «
لَهُ اَلْأَسْماءُ اَلْحُسْنی » . مقداری از اسمای حسنای الهی
در اینجا بیان شده است. آیه ی اول این است: «
هُوَ اَللّهُ اَلَّذِی لا إِلهَ إِلاّ هُوَ» اوست اللّه كه
اله و معبودی جز او نیست. در این جمله دو بار لفظ «هُوَ» تكرار شده است. «هُوَ» به
حسب قواعد زبان عربی یك ضمیر است (ضمیر غایب) ، به جای «او» در فارسی.
ولی یك تفاوت میان «هو» در عربی- البته در اصطلاح قرآن در مورد خدا- با «هو»
در هر جای دیگر و یا با «او» در زبان فارسی هست. این كه عرض می كنم ضمیر
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 171
غایب، برای این است كه ما ضمیر داریم و اشاره؛ هم در فارسی و هم در عربی و در
هر زبانی، ضمائر داریم و اسماء اشارات. ضمائر همان است كه اول شخص و دوم
شخص و سوم شخص دارد. «من» را اول شخص یا متكلم می گویند؛ «تو» مخاطب
است، یا در اصطلاح امروزیها دوم شخص، و «او» مغایَب. وقتی می خواهند از كسی
یا چیزی بحث كنند كه او غیر گوینده و غیر مخاطب است، از وی با كلمه ی «او» تعبیر
می كنند. ولی در اشاره، واقعاً اشاره است: این، آن. عرب مثلاً می گوید «هذا» یا
«ذاكَ» . وقتی می خواهد بگوید «این» ، [در اشاره ] به نزدیك می گوید: «هذا» یا «ذا» ؛
وقتی كه می خواهد بگوید «آن» ، در اشاره به دور می گوید «ذاك» . البته در عربی
متوسط و دور هست (ذاك و ذلك) كه در فارسی نیست؛ در فارسی ما فقط «آن»
داریم. در عربی اگر [مورد اشاره ] كم دور باشد می گویند «ذاكَ» ، وقتی می خواهند
خیلی دور در نظر بگیرند می گویند «ذلِكَ» .
در مورد خدا اول شخص (اَنَا) استعمال می شود كه خود خداوند استعمال
می كند (
إِنِّی أَنَا اَللّهُ ) ؛ دوم شخص هم استعمال می شود كه ما «اَنْتَ» (تو) می گوییم؛
سوم شخص هم استعمال می شود كه «او» می گوییم. ولی اسمهای اشاره (این یا آن)
در مورد خدا استعمال نمی شود و این نكته ای است كه باید به آن توجه كرد. ما در
مورد خدا «هذا» یا «ذاكَ» استعمال نمی كنیم، بلكه در مورد هر چیز دیگر استعمال
می كنیم ولی در مورد خدا اسم اشاره به كار نمی بریم و جایز نیست به كار ببریم چون
از مختصات الهی این است كه خدا قابل اشاره نیست. در نهج البلاغه از مسائلی كه
خیلی روی آن تكیه شده است یكی همین است كه به خدا نمی شود اشاره كرد؛ اگر
مثلاً خدا را با فلان صفت توصیف كنی لازمه اش این است كه به خدا اشاره كرده
باشی و هر كس كه به خدا اشاره كند خدا را محدود كرده است. در خطبه ی اول
نهج البلاغه است: «. . . وَ مَنْ جَهِلَهُ فَقَدْ اَشارَ اِلَیْهِ وَ مَنْ اَشارَ اِلَیْهِ فَقَدْ حَدَّهُ. . . » .
این است كه اگر از حالت اول شخص و دوم شخص خارج شد، در غیر خدا به
صورت «این» و «آن» یعنی با اسم اشاره هم می شود او را بیان كرد ولی در خدا با
اسم اشاره نمی شود، منحصراً باید با سوم شخص ضمیر گفته شود و آن «او» است.
[2]
. [چند جمله ای از اول این سخنرانی روی نوار ضبط نشده است. ]