هُوَ اَللّهُ اَلَّذِی لا إِلهَ إِلاّ هُوَ اَلْمَلِكُ اَلْقُدُّوسُ اَلسَّلامُ اَلْمُؤْمِنُ اَلْمُهَیْمِنُ اَلْعَزِیزُ اَلْجَبّارُ اَلْمُتَكَبِّرُ» .
باز همان جمله ی «
هُوَ اَللّهُ اَلَّذِی لا إِلهَ إِلاّ هُوَ» در اول این آیه هم تكرار شده است.
اوست «اللّه» كه جز او الهی و معبودی نیست، جز او شایسته ای برای معبودیت
وجود ندارد. «
اَلْمَلِكُ » آن كه ملِك است. «ملِك» كه در فارسی «پادشاه» ترجمه
می كنند- حال ترجمه اش صحیح باشد یا نباشد نمی دانم- اسمی از اسماء پروردگار
است كه عرض كردیم در قدیم به كسی «ملك» نمی گفتند، «عبدالملك» می گفتند.
ملِكی داریم و مالكی. در سوره ی حمد می خوانیم: «
اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِیمِ. `مالِكِ یَوْمِ اَلدِّینِ » كه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 181
همان هم در قرائت دو جور خوانده می شود: «مَلِكِ یَوْمِ الدّینِ» و «مالِكِ یَوْمِ الدّینِ» .
فرق «مالك» و «ملِك» چیست؟ از نظر صیغه ی لفظی، مالك اسم فاعل است و ملك
صفت مشبّهه. ولی می گویند غیر از این جنبه ی وزنی، فرق دیگر هم دارند و آن این
است كه ملِك از ماده ی «مُلك» است و مالك از ماده ی «مِلك» . مُلك و مِلك با
یكدیگر تفاوت دارند. مِلك در مورد مملوكها گفته می شود. انسان اگر دارایی ای
داشته باشد مالك دارایی خودش است، یعنی این دارایی به او اختصاص دارد، هر
گونه كه بخواهد در آن تصرف می كند، از این جهت می گوییم «مالك» . در مورد خدا
جز در [خصوص ] قیامت [ «مالك» اطلاق نشده ] كه تازه بعضی آیه را «ملِك» هم
خوانده اند و حتی بیشتر ترجیح می دهند كه این «مالك» هم چون به طرز اماله به
اصطلاح خوانده می شود (
مالِكِ یَوْمِ اَلدِّینِ ) همان معنی ملِك را می دهد.
ما به خدای متعال نمی گوییم مالك عالم، چون «مالك» یك صفت كمال
نیست. در مورد مخلوق می تواند صفت كمال باشد. این كه عالم را به منزله ی ثروتی در
نظر بگیریم كه تعلق به پروردگار دارد، حال عرض می كنم از چه وجهی ممكن است
و از چه وجهی نه. ولی در «ملِك» كه از ماده ی مُلك است، مفهوم دارایی و ثروت
نخوابیده، مفهوم قدرت خوابیده است؛ یعنی تمام ذرات عالم در دست قدرت اوست،
زمام همه امور عالم در دست قدرت پروردگار است. اگر ما به پروردگار «مالك»
می گوییم به اعتبار این است كه به بشر «مالك» می گوییم. چون بشرها خودشان را
مالك یك عده اشیاء یعنی نعمتها و موهبتها می دانند، می گوییم اینهایی كه تو مالك
هستی [در حقیقت مال تو نیست، ] مالك حقیقی خداست؛ این ثروتها كه الآن به تو
تعلق دارد، این تعلق تعلقِ قراردادی است، مالك حقیقی خداوند است (
وَ لِلّهِ خَزائِنُ
اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ) [1]. به این اعتبار است كه به خدا می گوییم «مالك» و الّا قطع نظر
از این اعتبار، معنی ندارد كه ما عالم را به منزله ی ثروت خدا در نظر بگیریم چون
ثروت از آن جهت اعتبار می شود كه انسان هرطوری كه بخواهد، برای خود در آن
تصرف كند، در حالی كه این در مورد خداوند معنی ندارد. ولی به آن معنا كه
می خواهیم بگوییم آنچه تو داری و تو خود را دارنده ی آن حساب می كنی، دارنده ی
واقعی اینها خداوند است، [اطلاق «مالك» به خداوند مانعی ندارد. ]
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 182
خداوند متعال ملِك حقیقی و واقعی است نه ملِكی كه دایره ی مُلكش مثلاً در حد
دایره ی مُلك بشرهاست یا كمی از آن بیشتر؛ ملِكی كه دایره ی مُلكش تمام ذرات وجود
را می گیرد. تمام ذرات وجود به منزله ی جنود و سپاهیان پروردگار هستند (
وَ لِلّهِ جُنُودُ
اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ) [2]، همان طوری كه مولوی می گوید:
جمله ذرات زمین و آسمان
لشگر حق اند گاه امتحان
آب را دیدی كه در طوفان چه كرد؟
باد را دیدی كه با عادان چه كرد؟