وَ ما أَفاءَ اَللّهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْهُمْ » . در اسلام از نظر مالی یك «فَی ء» داریم و یك
«غنیمت» ؛ یعنی مالهایی كه از چنگال دشمن بیرون آورده می شود بعضی نام
«غنیمت» دارد و یك حكم دارد و بعضی نام «فَی ء» دارد و حكم دیگری دارد.
غنیمت عبارت است از آنچه كه در میدان جنگ به دست سربازان می افتد و به وسیله
جنگ گرفته می شود. هر چیزی كه به وسیله جنگ و به تعبیر قرآن با یورش با اسب
و شتر- یعنی آنجا كه رسماً حمله، حمله جنگی است- و با زور شمشیر گرفته
می شود آن را «غنیمت» می گویند. غنائم جنگی از نظر اسلام به پنج قسمت تقسیم
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 148
می شود؛ چهار قسمت میان سربازها- همانهایی كه در جنگ شركت داشته اند-
تقسیم می شود و یك قسمت اختصاص به پیغمبر پیدا می كند كه خمس است و
مصرفش همان مصرف خمسی است كه ما می دانیم (
وَ اِعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَأَنَّ
لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی اَلْقُرْبی ) [1].
و اما فی ء. فی ء عبارت است از اموالی كه از كافر حربی به دست می آید ولی
بدون آنكه زور شمشیر در كار باشد؛ یعنی دشمن به شكل دیگری، مثلاً به واسطه ی
رعب و ترسش، از آنجا رفته است. این را اصطلاحاً «فی ء» می گویند. در فی ء،
سربازان شركت ندارند و در واقع- به تعبیری كه بعد عرض می كنیم كه خود قرآن تا
آخر سوره این موضوع را بیان كرده- به یك معنا به همه ی مسلمین تعلق می گیرد؛
چگونه؟ اولاً اینجا كلمه ی «فی ء» تعبیر فوق العاده ای است. فی ء یعنی رجوع. چیزی
كه رفته و بازگشته، حالت بازگشتش را «فی ء» می گویند. سایه را تا وقتی كه آفتاب
رو به بلندی است (تا ظهر) كه به تدریج سایه كوچك می شود، «ظل» می گویند، از
آن به بعد كه باز سایه برمی گردد و رو به درازی می رود آن را «فی ء» می گویند. قرآن
مالی را كه از كافر حربی گرفته می شود اسمش را می گذارد «فی ء» یعنی آن كه به
جای اصلی خودش برگشته است؛ یعنی او را غاصب می شمارد.
با فلسفه ی قرآن مطلب كامل و روشن است؛ چون هرچه هست از آنِ خداست،
همه چیز مال خداست و خدا در این عالم بشر را برای مقصدی خلق كرده است كه
آن مقصد توحید است و استفاده از سفره ی الهی آن قدر برای انسان جایز است كه با
هدف صاحب اصلی موافق و هماهنگ باشد. از نظر اسلام كسی كه كافر بالله العظیم
است مالك حقیقی نیست؛ در واقع آنچه را كه می خورد مثل كسی است كه از نظر
قانونی مال غصبی را دارد می خورد. این مال وقتی كه به مسلم برمی گردد «فی ء»
است.