بعدها یهودیها- مخصوصاً در عصر ما كه دستگاههای تبلیغاتی خیلی وسیعی دارند
- این موضوع را جزء مستمسكهای خودشان قرار داده اند كه مسلمین آمدند و به امر
پیغمبر درختهای خرما را قطع كردند و این فساد در زمین است. از این جهت است
كه من لازم می دانم كه در اطراف این مطلب مقداری بحث كنیم.
این مطلب از دو جنبه باید بحث شود، یكی از جنبه ی قرآنی كه آیا این عمل با
تعلیمات خود قرآن سازگار بوده است یا نبوده است؟ یعنی اصل تعلیمات قرآن و
پیغمبر در این زمینه چه بوده است و آیا این یك عمل استثنایی و بر خلاف آن
تعلیمات است یا نه؟ و دیگر از نظر كلی و به اصطلاح فلسفی و حقوقی، چون این
مسأله ای است كه حتی امروز هم در میان فلاسفه جدید مطرح است.
قرآن كریم مكرر در تعلیمات خودش این دستور را یادآوری كرده است كه در
جهاد و مبارزه با دشمن از عدالت خارج نشوید، مثل آیاتی كه در ابتدای سوره ی مائده
هست؛ در دو آیه است. در یك آیه می فرماید: «
وَ لا یَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ
اَلْمَسْجِدِ اَلْحَرامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَ تَعاوَنُوا عَلَی اَلْبِرِّ وَ اَلتَّقْوی وَ لا تَعاوَنُوا عَلَی اَلْإِثْمِ وَ اَلْعُدْوانِ وَ
اِتَّقُوا اَللّهَ إِنَّ اَللّهَ شَدِیدُ اَلْعِقابِ» [1] وادار نكند كینه و دشمنی قومی كه شما را مانع شدند
از ورود در مسجدالحرام [كه از حد تجاوز كنید. ] می دانیم كه قریش به مسلمین
فوق العاده بدی كردند. یكی از چیزهایی كه سبب شده بود كه كینه ی قریش، شدید در
دل مسلمین وارد شود عملی بود كه در حدیبیّه انجام دادند كه مسلمین تا دو فرسخی
مكه رفتند و اینها مانع شدند. قرآن می فرماید دشمنی این قومی كه شما را مانع شدند
از مسجدالحرام- بعلاوه ی هزار كار بد دیگری كه كرده بودند؛ جنگ بدر و احد و
خندق را اینها بپا كرده بودند- سبب نشود كه شما از حد تجاوز كنید. بعد می فرماید
كه در كارهای نیك تعاون داشته باشید و در كارهای بد نه.
در آن آیه ی دیگر می فرماید: «
یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا كُونُوا قَوّامِینَ لِلّهِ شُهَداءَ بِالْقِسْطِ وَ
لا یَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلی أَلاّ تَعْدِلُوا اِعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوی » [2] ای اهل ایمان برای خدا
قیام كنید، همیشه به عدالت گواهی بدهید، هرگز دشمنی یك قوم شما را وادار نكند
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 144
بر اینكه عدالت نكنید (یعنی با دشمن خودتان هم به عدالت رفتار كنید) ، به عدالت
عمل كنید كه عدالت به تقوا و پرهیزكاری نزدیكتر است.
در آیه ی 190 سوره ی بقره می فرماید: «
وَ قاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللّهِ اَلَّذِینَ یُقاتِلُونَكُمْ وَ
لا تَعْتَدُوا إِنَّ اَللّهَ لا یُحِبُّ اَلْمُعْتَدِینَ » در راه خدا بجنگید با كسانی كه با شما می جنگند
ولی در جنگ هم اعتداء (یعنی از حد گذشتن) نكنید، از حد لازم نگذرید؛ خداوند
معتدین و متجاوزین را دوست نمی دارد.
در این موارد نیز همه گفته اند كه مقصود این است: وقتی كه با دشمن روبرو
می شوید فقط با سرباز كه در میدان جنگ با شما روبرو شده است بجنگید، اما آن كه
سرباز نیست، مثلاً كسی كه در خانه خودش نشسته است، پیرمردها، زنها، بچه ها، به
اینها كاری نداشته باشید، و مخصوصاً كارهایی را كه اسمش «افساد در زمین» است
پیغمبر اكرم نهی می فرمود، صریح هم نهی می فرمود. وقتی كه قومی را [به جنگ ]
می فرستاد تعبیراتی می كرد، می فرمود درختی را در جایی قطع نكنید، پیرمردی را
نكشید، آب را به روی مردم نبندید و امثال این كارها. اینها اصل تعلیمات اسلامی
است.
ولی یك مطلب دیگر در اینجا هست و آن این است: گاهی این كارها صورت
می گیرد فقط به دلیل حقد و عداوت و كینه ای كه افراد با دیگران دارند، یعنی یك
كارهای صرفاً احساساتی. شك ندارد كه اینها ممنوع است. ولی یك وقت هست كه
هدفهای مشروع جنگی متوقف بر عملی است؛ اینجا چطور؟ من ابتدا مسأله ای را كه
حادتر از همه است و در فقه مطرح است ذكر می كنم تا تكلیف بقیه روشن شود.