و اما آن جهتش كه به انسان بستگی دارد. كمال هر موجودی متناسب با خود آن
موجود است. كمال انسان با كمال یك فلز دوگونه است؛ یعنی فلز آن كمالی كه
می تواند داشته باشد اگر تمامش هم وابسته به عوامل بیرون از وجود آن باشد باز
این كمال، كمال است. اگر ما یك برلیان را درنظر بگیریم و آن را بهترین برلیانهای
دنیا بدانیم در عین حال توجیه همه ی صفات خوب و انواع خوبیهایش [در ارتباط با
خارج خودش است. ] به چه دلیل این صفت را دارد؟ به دلیل فلان عامل كه مثلاً
عامل محیطی است. به چه دلیل آن صفت دیگر را دارد؟ به دلیل اینكه مثلاً
صنعتگران روی آن خوب كار كرده اند. ولو اینكه همه ی این خصوصیات را از بیرون
خودش كسب كرده است در عین حال این خوبیها را دارد؛ یعنی شرط خوبی یك
برلیان این نیست كه خود برای خود كسب كرده باشد.
ولی انسان در میان موجودات، رسیده به مرحله ی آزادی و اختیار و خلیفة اللّهی
و انتخاب و به مرحله ای كه خود باید برای خود نیكی را انتخاب كند و آن نیكی كه
خود برای خود انتخاب نكرده و از خارج به او تحمیل شده است اصلاً برایش نیكی
نیست. مثلاً صداقت، امانت، راستی، آزادیخواهی، آزادمنشی، تقوا همه ی اینها آن
وقت برای انسان فضیلت است كه این انسانی كه در سر دوراهی انتخاب قرار
می گیرد طرف خوب را برای خود انتخاب كند. همین قدر كه از خارج به او تحمیل
شد یعنی طبیعی و ذاتی شد، آن كمالْ دیگر كمال انسانی و آن فضیلتْ دیگر فضیلت
انسانی نیست. شرط فضیلت انسانی این است كه خود انسان قیام به آن فضیلت
بكند.
بعد ما می آییم سراغ بهشت و مقابل آن، جهنّم. طبیعت بهشت یعنی تجسم
اعمال اختیاری انسان. اگر عملی اختیاری نباشد اصلاً بهشتی وجود ندارد. بهشت
یعنی مخلوق خود انسان، یعنی تجسم اعمال اختیاری خود انسان. اگر انسانی نباشد
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 123
و اگر اختیاری و عمل اختیاری وجود نداشته باشد اصلاً بهشتی نمی تواند وجود
داشته باشد. پس این، حرف مهمل است كه خدا انسان را خلق كند بعد هم ببرد به
بهشت. خیال كرده اند بهشت مثل باغی است در شمیرانات، انسان هم مثل یك فلز یا
گیاه است، این را ببرند آنجا بگذارند، قضیه حل می شود! این جهت را عرض كردیم
كه آیه ی كریمه با این تعبیر بیان می كند: «
لِیَقُومَ اَلنّاسُ بِالْقِسْطِ» [1] برای اینكه خود مردم
قیام به قسط و عدالت بكنند، خود مردم خوبی را برای خود كسب كنند. «
إِنّا خَلَقْنَا
اَلْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ نَبْتَلِیهِ فَجَعَلْناهُ سَمِیعاً بَصِیراً. `إِنّا هَدَیْناهُ اَلسَّبِیلَ إِمّا شاكِراً وَ إِمّا
كَفُوراً» [2].