اینها توجه نكرده اند و نمی دانند كه خداوند همین طور كه قادر علی الاطلاق است،
حكیم علی الاطلاق است و این نظام عالم هستی به اصطلاح نظام احسن و نظام
اكمل است و معنی حكمت این است كه هر چیزی بر نظام خودش وجود پیدا كند و
بلكه محال است كه بر غیر نظام خودش وجود پیدا كند. گفتیم این مثل این است كه
كسی بگوید چرا خدای متعال مثلاً دندانها را اینچنین خلق كرده، بعضی دندانها را
قاطع و بُرنده خلق كرده و بعضی را طاحن و آسیا؟ بعد ما بگوییم برای این است كه
انسان- و همین طور حیوانات- در جذب كردن غذا اولاً نیاز دارد به اینكه مأكولات
را ببُرد، و ثانیاً احتیاج دارد به این كه اینها را با وسیله ی دیگری نرم كند برای اینكه در
معده و بعد در روده قابل جذب باشد؛ [و بعد آن شخص بگوید] خدا كه قادر است،
خدا كه قدرت علی الاطلاق دارد، خدا می توانست بدون این اسباب و وسایل هم
این كار را انجام بدهد؛ انسان غذاها را همین طور دربسته بفرستد در معده، بعد خدا
اینها را همین طور بدون این اسباب به هضم برساند؛ مگر خدا قدرت ندارد؟ ! خدا كه
قادر است همه ی مأكولات را از اوّل به صورت جویده شده و كامل شده خلق كند كه
انسان وقتی به دهانش گذاشت دیگر نیازی به جویدن و حتی فروبردن نداشته باشد.
معنای این حرف این است كه اصلاً در عالم نظامی وجود نداشته باشد، هیچ
چیزی در عالم شرط هیچ چیزی نباشد. گذشته از اینكه چنین چیزی خیال انسان
است و از نظر عقل محال است، ضد حكمت باری تعالی است. این كه در آخر آیه
اشاره می فرماید: «
إِنَّ اَللّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ*» یعنی بعد از آنكه اشاره می كند كه ما پیغمبران را
با دلایل، با معجزات، با بیّنات فرستادیم، كتاب و میزان با آنها فرستادیم و هدفْ
اصلاح مردم بود و هست و بعد اشاره می كند به مسؤولیتی كه- غیر از انبیاء- خود
مردم هم دارند و آن مسؤولیت مجاهده در راه حق است: «
وَ أَنْزَلْنَا اَلْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ
شَدِیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اَللّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَیْبِ» [1] كه از مردم استنصار كرده
و خواسته است كه به كمك این هدایت و این دین برخیزند، بعد از اشاره به اینها
می خواهد بگوید شما اینها را به حساب عجز و ناتوانی نگذارید؛ خداوند در عین
اینكه فاعل بالاسباب است (اَبَی اللّهُ اَنْ یَجْرِیَ الْاُمورَ اِلّا بِاَسْبابِها) در عین حال فاعل به
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 122
آلت نیست یعنی نیاز به این امور ندارد، منشأ اینها عجز و ضعف و ذلّت و ناتوانی
نیست؛ لهذا می فرماید: «
إِنَّ اَللّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ*» در عین قدرت و عزت و در كمال قدرت
و عزت، این امور هست؛ یعنی اینها را به حساب كمبودی در قدرت و عزت
نگذارید.