حال می خواهیم ببینیم كه این نعمتها را كه خدا در قرآن می خواهد بشمارد چگونه
شمارش می كند؟ در این شمارش كردن ها مسلّماً حسابی در كار است، [چون
مربوط به ] خلقت است، خصوصاً كه بعد هم همواره صحبت از حُسبان و میزان و
نظام موجود در كار عالم است و قهراً نمی تواند خود قرآن كه جزئی از كار پروردگار
است از حسبان و نظام خارج باشد [بلكه ] این هم خودش حسابی و نظامی دارد.
ببینیم خدای رحمن كه با اسم «الرحمنِ» خودش با ما مواجه است از چه نعمتی
شروع كرده؛ نعمت اول، نعمت دوم، نعمت سوم، و چه را بیان می كند. بلافاصله
می فرماید: «
اَلرَّحْمنُ. `عَلَّمَ اَلْقُرْآنَ » خدای رحمن قرآن را آموخت. ضمیر مفعول یا اسم
مفعولش هم بیان نشده [كه آیا] قرآن را به پیغمبر آموخت؟ قرآن را به وسیله ی پیغمبر
به مردم آموخت؟ یا قرآن را به پیغمبر و مردم همه آموخت، به پیغمبر از طریق وحی
و به مردم از طریق پیغمبر؟ معلوم است كه وقتی متعلَّق ذكر نمی شود برای این است
كه نمی خواهد اختصاص بدهد والّا می توانست بفرماید: «اَلرَّحْمنُ عَلَّمَكَ الْقُرْآنَ»
رحمن، تو را ای پیغمبر قرآن آموخت، چنانكه بعضی جاها داریم: «
وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ
تَكُنْ تَعْلَمُ» [1] و اگر مقصود فقط مردم می بودند، مثلاً می فرمود: «عَلَّمَكُمُ الْقُرْآنَ» یا
«عَلَّمَ الْاِنْسانَ الْقُرْآنَ» كه بعد می گفتیم از پیغمبر انصراف دارد. وقتی كه متعلَّق ذكر
نمی شود معلوم است كه نظر به متعلَّق خاص نیست. همین طور كه بعضی از مفسرین
هم گفته اند، در اینجا نمی فرماید قرآن را نازل فرمود، می فرماید قرآن را تعلیم داد؛
یعنی اول قرآن را به صورت یك حقیقت موجود فرض می كند، كه آن حقیقتی كه
قبلاً وجود داشته تنزیلش همان تعلیمش است و تعلیمش مساوی با تنزیلش است.
قبلاً گفته ایم كه از خود قرآن فهمیده می شود كه قرآن حقیقتی دارد مافوق
كلمات و الفاظ و در آن، تفصیل
[2] و مانند آن وجود ندارد و پیغمبر اكرم یك بار قرآن
را به آن صورتِ به اصطلاح جُمْلی خودش تلقّی كرده است و بعد به صورتهای
تفصیلی. آنجا كه از نزول اجمالی قرآن تعبیر می شود با كلمه ی «انزال» بیان می شود:
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 30
«
إِنّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ اَلْقَدْرِ» [3] تمام قرآن به آن صورت در شب قدر نازل شد، و آنجا كه به
تفصیل، آیه آیه و به صورت الفاظ [فرود] می آید با كلمه ی «تنزیل» بیان می شود. این
نشان می دهد كه قرآن به عنوان یك حقیقت غیبی- كه این الفاظ، مظاهر و
تنزّل یافته های آن حقیقت غیبی هستند- قبل از پیغمبر وجود داشته و بعد پیغمبر به
آن می رسد و بلكه قبل از خلقت عالم و قبل از خلقت انسان وجود داشته است چون
یك حقیقت مجرد است.
[2]
. [به معنی فصل بندی ]