حال روح این سوره چیست؟ روح این سوره مطلبی است كه كلیِ آن در قرآن به این صورت بیان شده: «لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَاَزیدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ اِنَّ عَذابی لَشَدیدٌ» [1]. اگر بشر در مقابل نعمتها و اِنعامهای الهی حالت سپاسگزاری و حق شناسی و قدردانی داشته باشد، سنّت الهی بر این است كه آن نعمتها و انعامها را افزایش بدهد، و اگر به جای آنكه عكس العمل سپاسگزارانه داشته باشد و قدرشناس و حق شناس آن نعمتها باشد [2] كفران و ناسپاسی و قدرناشناسی و حق ناشناسی كند نه تنها موجب زوال آن نعمت است بلكه موجب پیدایش یك نقمت هم به جای آن هست. آن شعر می گوید:

شكر نعمت، نعمتت افزون كند

كفرِ نعمت [3] از كفت بیرون كند

ولی قرآن بالاتر از این را می گوید؛ نمی گوید كفرِ نعمت فقط از كفت بیرون كند، می گوید كفر نعمت، نعمت را از كفت بیرون كند و به جای آن یك نقمت بیاورد. این یك اصل كلّی است كه در زندگی انسان، چه زندگی فردی چه زندگی اجتماعی، دنیوی و اخروی جاری است.

نعمتها متفاوت است. قهراً وقتی كه نعمتها متفاوت باشد شكرها و كفرنعمت ها متفاوت می شود و عكس العمل های الهی یعنی افزون كردن در یك جا و زایل كردن نعمت و بالاتر نقمت به جای آن آوردن هم متفاوت می شود، تا نعمت چگونه نعمتی باشد. یك وقت خدا به انسان نعمت سلامتی بدن داده، نعمت وسعت رزق داده؛ همه ی اینها نعمت است و اقتضای شكر و سپاس دارد. ولی یك وقت نعمت الهی نعمتی

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 717

است فوق العاده با ارزش، نعمتی است كه حیات معنوی جاودانی انسان بستگی به آن دارد. اگر كفری در این زمینه ها رخ بدهد عقوبتی كه انسان به آن دچار می شود صد درجه شدیدتر است. تعبیری می كنند، تعبیر درستی است، می گویند خداوند غیور است. پیغمبر اكرم درباره ی سعد بن عُباده ی خزرجی فرمود: «اِنَّ سَعْداً لَغَیورٌ» سعد آدم غیوری است «وَ اَنَا اَغْیَرُ مِنْ سَعْد» و من از او غیورترم «وَاللّهُ اَغْیَرُ مِنّی» [4]. سعد كه غیور بود غیرت او غیرت ناموسی به معنی ناموس انسانی یعنی نسبت به همسر خودش بود. در داستانی بود كه [آیه نازل شد كه ] اگر كسی بیاید شهادت بدهد به اینكه زنش زناكرده است تنها شهادت او كافی نیست و شاهد دیگری باید باشد.

گفت: یا رَسولَ اللّه! اگر ما دیدیم زنمان زنا می كند برویم شاهد بیاوریم؟ من كه تاب تحمل چنین چیزی را ندارم. پیغمبر فرمود: حكم الهی این است؛ در عین حال فرمود:

سعد آدم غیوری است. بعد فرمود: من از او غیورترم. غیرت پیغمبر در مقابل نوامیسی است كه خود پیغمبر دارد. نوامیس پیغمبر همان احكام الهی است. خدا كه از پیغمبر غیورتر است در مقابل نوامیس عامّ عالم است، نوامیس خلقت به طور كلّی كه شامل شریعت هم می شود؛ یعنی قوانین و اصول خلقت كه خدای متعال قرار داده باید محترم باشد. اگر انسان بر ضد نوامیسی كه خدا قرار داده عمل كند هتك ناموس الهی كرده است. وقتی انسان هتك ناموس الهی بكند، چنان كه هر غیوری وقتی كه ناموسش هتك می شود عكس العمل شدید نشان می دهد خدا هم عكس العمل شدید نشان می دهد. این مقدمه را دانستیم.

[1] . ابراهیم / 7.

[2] . قدر شناسی یك نعمت نه صِرف این است كه بگوید «الهی شكر» ، [بلكه همچنین باید] از آن نعمت آن استفاده و بهره ای كه باید، ببرد. اصلاً شكر معنایش این است، تقدیر است، می گویند استعمال نعمت است در آنچه كه نعمت برای آن آفریده شده.

[3] . یا: كفر، نعمت.

[4] . جامع السعادات، ج 1 / ص 265.