مِنْ وَرائِهِمْ جَهَنَّمُ» . كلمه ی «وراء» بیشتر به معنی «پشت سر» به كار برده می شود ولی
اختصاص به آن ندارد، در مورد جلو و رو هم گفته می شود. در سوره ی مباركه ی كهف در
داستان موسی و عبد صالح (خضر) آنجا كه خضر كشتی را سوراخ كرد و مورد
اعتراض موسی قرار گرفت، با اینكه خضر شرط كرده بود كه تو باید در مقابل من
تسلیم باشی و به هیچ وجه اعتراض نداشته باشی اما موسی تاب نیاورد چون
می دید به اصطلاح شریعت دارد شكسته می شود، قانون دارد نقض می شود، با اینكه
قول داده بود حرف نزند مع ذلك اعتراض كرد، آخر كار كه قرار شد از یكدیگر جدا
بشوند خضر گفت حالا كه از همدیگر جدا می شویم من راز كارهای خودم را به تو
می گویم تا بر تو روشن بشود كه من بی جهت كاری نكردم، من چیزی را می دانستم
كه تو نمی دانستی: «
اَمَّا السَّفینَةُ فَكانَتْ لِمَساكینَ یَعْمَلونَ فِی الْبَحْرِ فَاَرَدْتُ اَنْ اَعیبَها وَ كانَ
وَرائَهُمْ مَلِكٌ یَأْخُذُ كُلَّ سَفینةٍ غَصْباً» [1] این كشتی (البته شاید چیزی نظیر بلم بوده چون
در آن زمان كشتیهای بزرگ وجود نداشته) مال یك عده مردم فقیر است كه در دریا
كارگرند و من اطلاع داشتم كه در جلوی روی اینها، در مسیر اینها، در ساحلی كه
این كشتی پهلو می گیرد، زورمندی، ملِكی هست كه كشتیها را یك یك غصب
می كند. من خواستم این كشتی را معیوب كنم كه بعد به عذر این عیب آن را نگیرند،
مثل آدمهایی كه خودشان را معیوب نشان می دهند كه آنها را به سربازی نبرند. برای
اینكه او غصب نكند من این كار را كردم. غرضم این جهت است: «
وَ كانَ وَرائَهُمْ مَلِكٌ
یَأْخُذُ كُلَّ سَفینَةٍ غَصْباً» . «وراء» در آنجا یعنی «جلو» . مسلّم آنجا مقصود «پشت سر»
نیست. ادبای مفسرین مثل كشّاف و طبرسی در
مجمع البیان تصریح كرده اند كه كلمه ی
«وراء» به هر دو مورد اطلاق می شود.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 688
در اینجا كلمه ی «وراء» را به معنی «پشت سر» هم بگیریم درست است و به معنی
«جلوی رو» هم بگیریم درست است. اگر بگوییم جهنم از پشت سر آنهاست، به
اعتبار خود اینهاست، یعنی به اعتبار فكر اینهاست، یعنی چون این افكارِ قیامت و
بهشت و این حرفها را پشت سر خودشان انداخته اند و برای اینها یك فكر پشت سر
انداختنی بوده، می گوید آن چیزهایی كه پشت سر انداخته اید وجود دارد؛ و اگر
«وراء» به معنی «جلو» باشد- كه ظاهر این است كه همین دومی اینجا درست
است- آن به اعتبار خود حقیقت است: درست است كه اینها خیال می كنند كه اینها را
پشت سر انداخته اند و از این حرفها گذشته اند اما واقعیت در جلوی رویشان هست،
یعنی اینها همین طور كه دارند می روند توجه ندارند كه به سوی جهنم دارند می روند
و جهنم در جلویشان قرار گرفته است.
«
وَ لایُغْنی عَنْهُمْ ما كَسَبوا شَیْئاً» . معلوم می شود همه ی مخالفتهای اینها با قرآن سر
پول و مال دنیا بوده. این سرمایه ها و ثروتهایی كه اینها در دنیا به دست آورده اند و
همینها بت واقعی اینها شده است كه با قرآن مبارزه می كنند [آنجا یك ذره به
دردشان نمی خورد. ]