كلمه ی «ولی» و «مولی » موارد استعمال زیادی دارد و از آن جمله مواردی است كه
تقریباً در دو جهت ضد است. (از ماده ی «وَلْی» است. ) دو نفر كه با یكدیگر مصاحب
باشند، به هم نزدیك باشند، به هم مرتبط و متصل باشند، گاهی به اینها «مولی »
می گویند به اعتبار اینكه هم پیمان و نزدیك [هستند. وقتی ] هم پیمان می شوند این
مولای اوست، او مولای این، یعنی به هم نزدیك اند. و گاهی «مولی » می گویند ولی
از این دو نفر به یكی می گویند «مولی » یعنی حامی، پناه دهنده، به دیگری می گویند
«مولی » یعنی واقع در تحت حمایت او و كسی كه دیگری دارد از او حمایت
می كند. لهذا ما به امیرالمؤمنین می گوییم «
مَوْلای» ، درباره ی خودمان می گوییم: «
اَنَا
مَوْلیكَ» ، در زیارتها هست. به ایشان می گوییم: «
مَوْلی كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ» یا
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 649
می گوییم: «حضرت مولی چنین فرمود. » گاهی هم در دعاها می گوییم: «
اَنَا
مَوْلیكَ» من مولای تو هستم. این دو معنا متضاد هستند. «او مولاست برای ما»
یعنی ما از او می خواهیم كه در پناه او باشیم، او حامی ما باشد. «ما مولای او هستیم»
یعنی در تحت تصرف او هستیم. اینجا می فرماید: «
یَوْمَ لا یُغْنی مَوْلیً عَنْ مَوْلیً شَیْئاً»
روزی كه هیچ مولایی، هیچ حامی ای از كسی كه تحت حمایتش است نمی تواند
حمایت كند و سودی به او برساند. «
وَ لا هُمْ یُنْصَرونَ» و نه كمك می شوند. می خواهد
بگوید كه نه كسی می تواند صددرصد نجات دهنده ی شخص دیگر باشد و نه كسی
می تواند كمك برساند، یعنی خود او چیزی داشته باشد ولی دیگری می آید مددی به
او می رساند، مثل اینكه در جلسه ی امتحان یك وقت هست كسی هیچ چیزی ندارد،
دیگری همه را به او می رساند؛ یك وقت نه، كمی بلد است، چند كلمه ای هم كه بلد
نیست دیگری به او می گوید. هیچ اینها وجود ندارد «
اِلّا مَنْ رَحِمَ اللّهُ» . این جمله
استثنای از «
وَ لا هُمْ یُنْصَرون» است: مگر كسی كه مورد رحمت الهی قرار بگیرد.
مفسرین گفته اند این خودش از ادله ی شفاعت است. از «
یَوْمَ لا یُغْنی مَوْلیً عَنْ مَوْلیً
شَیْئاً» استثنا نشده؛ این طور نیست كه یك كسی به دلیل اینكه مولی است از كسی كه
تحت حمایت اوست بدون اینكه در این شخص هیچ گونه لیاقتی باشد [حمایت كند
و] همه ی كارهایش را او بكند، چون در شفاعت هم ما «
اِلّا مَنِ ارْتَضی » داریم، یعنی
شرط دارد. اما «نصرت» یعنی كمك كردن، عنایت كردن- كه این همان معنای
مغفرت و رحمت پروردگار از مجرای شفیع است- وجود دارد. این همان نصرت
الهی است. آن بازی ای كه ما می گوییم اسمشان حضرت مولی [است ] و بعد ما
می شویم بچه درویش و دیگر همه ی كارها را مولی كرده، آن وجود ندارد. اما كمك
هست و گفتیم زمینه ی كمك این است كه همیشه در جایی است كه شخص لیاقتی
دارد، اعانتی به او می شود؛ و معنی شفاعت این است. در حدیثی هست كه شخصی
به نام زید شَحّام گفت در خدمت حضرت صادق علیه السلام بودیم، همین آیه خوانده شد:
«
یَوْمَ لا یُغْنی مَوْلیً عَنْ مَوْلیً شَیْئاً وَ لا هُمْ یُنْصَرونَ. اِلّا مَنْ رَحِمَ اللّهُ» حضرت فرمود: «
مَنْ
رَحِمَ اللّه» ما هستیم (به اعتبار شفاعت كردن نه به اعتبار شفاعت شدن)
[1].
«
اِنَّهُ هُوَ الْعَزیزُ الرَّحیمُ» خدا عزیز و غالب است و مهربان است. از آن جهت كه
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 650
عزیز و غالب است كسی نمی تواند از او فرار كند، ولی از آن جهت كه رحیم است،
افرادی كه لیاقتی داشته باشند نصرت و رحمت الهی و شفاعت اولیاء الهی شامل
حال آنها می شود.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 651
[1] . بحارالانوار، ج 24 / ص 205 (باب 54، روایت 3) .