تفسیر سوم كه مفسرین گفته اند این است كه این [قضیه ] یكی از اَشراط الساعه است
یعنی یكی از قضایایی است كه در دنیا قبل از قیامت واقع می شود، مثل ظهور
حضرت حجت و مثل نزول عیسی و مثل- به حسب روایات- [فتنه ی] دجّال؛ یعنی
روزی در همین دنیا، در همین زندگی، حادثه ای پیش خواهد آمد كه انسان وقتی به
طرف آسمان نگاه می كند می بیند دود سراسر زندگی مردم را گرفته است، و مردم
حالت كسانی را پیدا می كنند كه در خانه ی دربسته ای باشند و در آنجا چیزی را دود
كنند و دود منفذی برای بیرون رفتن نداشته باشد. قدما چیزی نداشته اند كه بخواهند
تفسیر كنند كه چه چیزی خواهد بود ولی امروز برای ما خیلی به ذهن نزدیك
می شود كه با این اوضاع و صنعتها و بناها و زاغه های مصنوعی كه بشر ساخته حتماً
چنین روزی خواهد آمد كه همین بشر- شاید به دست خودش- آنچنان این زمین را
آتش بزند و یك حالتی رخ بدهد كه تمام روی زمین را گاز و دود فرا بگیرد، آنچنان
كه همه بر روی زمین مثل آدمهایی بشوند كه در اتاق دربسته ای هستند كه منفذی
برای بیرون شدن نیست؛ چه می دانیم. ولی این مقدار را مفسرین گفته اند كه این از
اشراط الساعه است، یعنی از حوادث فوق العاده ای است كه در آینده رخ خواهد داد.
«اشراط الساعه» یعنی قبل از قیامت و قبل از اینكه اوضاع زمین بكلی در هم
پیچیده شود حوادث كلی و مهمی مثل ظهور حضرت حجت بر روی زمین رخ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 638
می دهد كه یكی از آنها مملو شدن فضای زمین از دود است.
«
یَغْشَی النّاسَ» این دود تمام مردم را می گیرد. این خودش دلیل بر این است كه
آنچه تفسیر می كردند به مجاعه ی اهل مكه، درست نیست. همه ی مردم را فرا می گیرد و
همین خودش عذاب دردناكی است از ناحیه ی خداوند (
هذا عَذابٌ اَلیمٌ) .
«
رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ اِنّا مُؤْمِنون» . قرینه ی اینكه [آیه ی
فَارْتَقِبْ یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ
بِدُخانٍ مُبینٍ] مربوط به مجاعه ی مكه نیست آیه ی «
یَغْشَی النّاسَ. . . » است و قرینه ی اینكه
مربوط به قیامت نیست این آیه است: «
رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ اِنّا مُؤْمِنونَ. اَنّی لَهُمُ
الذِّكْری وَ قَدْ جاءَهُمْ رَسولٌ مُبینٌ» و در دو آیه بعد: «
اِنّا كاشِفُوا الْعَذابِ قَلیلاً اِنَّكُمْ
عائِدونَ» . از خدا می خواهند خدایا عذاب را از ما بردار، خوب می شویم، مؤمن
می شویم. (بشر است دیگر، وقتی مضطر شد رو به خدا می آورد. مردمی كه در تمام
روی زمین حالتشان حالت افراد گازگرفته و دودگرفته باشد آن وقت است كه
دستهایشان به طرف خدا بلند می شود) . قرآن می گوید ما این عذاب را بر می داریم
ولی اینچنین نیست كه آنها خوب بشوند، بر می گردند به همان حالت اولشان. این
نشان می دهد كه مربوط به دنیاست، چون در قیامت دیگر این حرفها مطرح نیست
كه عذابی را مردم دعا كنند و بخواهند [كه خدا بردارد] و خدا هم بردارد. این مربوط
به دار تكلیف است نه دار قیامت.
«
رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ اِنّا مُؤْمِنون» پروردگارا عذاب را از ما بردار، ما ایمان
خواهیم آورد. «
اَنّی لَهُمُ الذِّكْری » آنها كجا و پندگرفتن كجا؟ ! (البته «
اَنّی لَهُمُ الذِّكْری »
می تواند به اصل مطلب برگردد: اصلاً این مردم كجا و پندگرفتن كجا؟ ! ) «
وَقَدْ جاءَهُمْ
رَسولٌ مُبینٌ» در حالی كه برای اینها پیامبری روشنگر آمده است. «
ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ قالوا
مُعَلَّمٌ مُجْنونٌ» [سپس ] این مردم به او پشت كردند و گفتند یك تعلیم داده شده ی دیوانه
است.
قریش به پیغمبر اكرم تهمتهای مختلف می زدند، تهمتهایی كه خود آنها با هم
سازگار نبود. دوتا از تهمتها كه با هم سازگار نبود ولی اینها با هم ذكر می كردند یكی
معلَّم بودن بود، یكی مجنون بودن. معلَّم بودن یعنی كسی اینها را به او یاد می دهد؛
[می گفتند] اینها هر چه هست كسی به او یاد می دهد. باید انسان خیلی عاقل و
فهمیده باشد كه از جایی تعلیم بگیرد، آنهم تعلیماتی كه از حد خودش بالاتر باشد.
بعد می گفتند اصلاً این دیوانه است. اگر دیوانه است دیگر با معلَّم بودن سازگار
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 639
نیست. ولی اینها را با هم می گفتند.
«
اِنّا كاشِفُوا الْعَذابِ قَلیلاً اِنَّكُمْ عائِدونَ» ما مدت كمی عذاب را برمی داریم ولی
شما برمی گردید به حالت خودتان. «
یَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْكُبْری اِنّا مُنْتَقِمونَ» انتقام ما
این نیست، انتقام ما آن روزی است كه حمله ی بزرگ را به اینها می آوریم. ابن مسعود
كه «دخان مبین» را مربوط به مجاعه ی مكه و قهراً مخصوص قریش دانسته و حمله ی
بزرگ خدا را هم در دنیا و مخصوص قریش دانسته است، گفته این اشاره به قضیه ی
بدر است: آن مجاعه كه چیزی نیست، حمله ی بزرگِ ریشه كن كننده بر این قریش را
در آینده انجام خواهیم داد (این سوره در مكه نازل شده، بدر هم در مدینه واقع شد) .
ولی كسانی كه «دخان مبین» را مربوط به اشراطالساعه می دانند «
یَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ
الْكُبْری » را مربوط به قیامت می دانند؛ یعنی این عذابهای دنیایی عذاب اصلی الهی
نیست؛ حمله ی شدید الهی آن است كه در قیامت آغاز می شود.
و صلّی اللّه علی محمّد و
اله الطاهرین.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 640