بعضی از فلسفه های امروز، ایستادن در مقابل خدا را عالی ترین كمال انسان
می شمارند. ژان پل سارتر كتابی دارد به نام
خدا و شیطان بر اساس فكرها و
حسابهایی كه راجع به مفهوم آزادی انسان دارد و راجع به اینكه اصلاً تمام شخصیت
انسان آزادی است و لازمه ی آزادی همان «نه» گفتن و تمرد كردن و تسلیم هیچ
چیزی نبودن و در مقابل همه چیز عاصی بودن (عصیان مطلق) و ایستادن در مقابل
همه چیز و از آن جمله خداست (حالا به خدا هم چندان اعتقاد ندارد: اگر خدایی
باشد) . همین دیشب مقاله ای را یكی از همین تیپ افراد در روزنامه ی كیهان نوشته بود
راجع به حافظ، و در واقع باید گفت راجع به مسخ حافظ. این بیچاره را هم آنچنان
دارند مسخ می كنند كه خدا می داند! ظاهراً به مناسبت این شعر (كه اصلاً این
شعرهای حافظ را هم هیچ درك نمی كنند) : «جلوه ای كرد رخش دید ملك عشق
نداشت» بحث را كشانده بود به مسئله ی شیطان و خدا، كه حافظ هم شاید در فلان
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 661
شعر نظرش به شیطان است، بالاخره شیطان هر چه بود در مقابل او خود نشان داد؛
این نهایت كمال است برای شیطان و نهایت بدبختی و ذلت است از آدم و از همه ی
فرشتگان كه تا خدا گفت سجده كنید، همه ی فرشتگان گفتند چَشم. آن كه از خودش
شخصیت نشان داد شیطان بود، گفت ابداً، اعتنا ندارم. حرفشان به این شكل است.
تكبر، تسلیم نبودن، عصیان كردن ولو در مقابل خدا، كمال انسانیت است. شیطان
شدن و «نه» گفتن، سجده نمی كنم، امرت را اطاعت نمی كنم، این كمال است، چون
در مقابل او هم باز از خودش خود نشان می دهد، شخصیت نشان می دهد،
بی شخصیتی نشان نمی دهد كه بگوید بله.