قسمت اول كه می فرماید:
وَ اَللّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِنْ ماءٍ هر جنبنده ای را ما از آب
آفریده ایم
[1] و این مطلب كه اساسی ترین عنصر برای حیات و زندگی آب است،
امروز از قطعی ترین مسائل است، یكی از این نظر كه بخش اعظم اندام هر موجود
زنده را آب تشكیل می دهد. مثلاً اندام و هیكل انسان با این همه اعضا و جوارح و
پوست و رگ و پی و استخوان، چقدرش آب است و چقدرش سایر عناصر؟ من البته
از نظر دقیق علمی نمی دانم، ولی طبیب بسیار متخصصی (آقای دكتر قریب) یك
وقتی كه خودم را توصیه می كرد به این كه آب زیاد بخورم و همین آیه را می خواند:
وَ جَعَلْنا مِنَ اَلْماءِ كُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍّ ، می گفت: هشتاد در صد وزن هركسی آب است؛ یعنی
اگر كسی پنجاه كیلو وزن داشته باشد، چهل كیلویش آب است و ده كیلو سایر مواد.
هر سلولی از سلولهای بدن ما كه می گویند سه قسمت اصلی دارد: هسته ی سلول،
غشاء رو و مایع پروتوپلاسم- كه از نظر حیات، شاید اساسی ترین قسمتهای سلول
است- قسمت اعظم آن آب است. مبدأ تكوّن هر جنبنده ای [آب است. ] در اینجا
قرآن «جنبنده» ذكر كرده است. البته «دابّه» شامل همه ی جاندارها نمی شود، ولی منشأ
پیدایش سایر جانداران نیز یا مایعی است مثل نطفه، و یا آنهایی هم كه از تخم به
وجود می آیند باز در ماده ی اصلی هر تخمی آب از هر چیز دیگر بیشتر دخالت دارد.
و از همه بالاتر این كه راجع به پیدایش حیات در روی زمین كه علما زیاد جست و
جو كرده اند ولی هنوز به یك نظر قاطع نرسیده اند، تمام فرضیه ها در اطراف این دور
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 546
می زند كه حیات بالاخره از آب پیدا شده است و از خشكی شروع نشده است.
این است كه آب به طور كلی رمز حیات است. در قرآن در بعضی جاهای دیگر
كلمه ی آب (ماء) به عنوان رمز و كنایه ای از حیات آمده است ولو حیات معنوی. مثلاً
در آیه ای كه در سوره ی مباركه ی
«تَبارَكَ اَلَّذِی بِیَدِهِ اَلْمُلْكُ» داریم، می فرماید:
قُلْ أَ رَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ ماؤُكُمْ غَوْراً فَمَنْ یَأْتِیكُمْ بِماءٍ مَعِینٍ [2] بگو اگر آب مورد استفاده ی شما یكمرتبه
بخشكد، اگر چشمه ها و چاهها بخشكد، چه قدرتی است غیر از قدرت خدا كه آب
گوارا برای شما بیافریند و بیاورد؟ ظاهر آیه خیلی روشن است ولی در تفاسیر، از
ائمّه ی اطهار وارد شده است كه این آب را به آب حیات معنوی تعبیر كرده اند؛ یعنی
بگو اگر امام و حجت خدا از میان شما برود چه قدرتی می تواند چنین آب زلالی را
برای شما بیاورد؟ پس ما می بینیم در آنجا نیز از «امام» كه منشأ حیات معنوی است
به «آب» تعبیر شده است.
به هر صورت آب رمز و سرّ حیات است. حال، این كه رابطه ی حیات با آب از
نظر علوم طبیعی چیست، مطلبی است كه در علوم طبیعی ذكر كرده اند و دیگران از ما
بهتر تخصص دارند در این كه نظریات علوم طبیعی را درباره ی رابطه ی حیات و آب بیان
كنند، ولی قدر مسلّم این است كه در میان موجودات و مواد این عالم هیچ موجودی
و هیچ ماده ای به اندازه ی آب با حیات پیوند ندارد.
بعد از آن كه می فرماید:
وَ اللّهُ خَلَقَ كُلَّ دابَّةٍ مِنْ ماءٍ، می فرماید:
فَمِنْهُمْ مَنْ یَمْشی عَلی
بَطْنِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمْشی عَلی رِجْلَیْنِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمْشی عَلی اَرْبَعٍ. این دوابّ (جنبنده ها)
مختلف اند: بعضی با شكم راه می روند و می خزند، مثل مار و بسیاری از كرمها؛
بعضی با دو پا راه می روند، مثل انسان و مرغها؛ و بعضی بر چهارپا راه می روند.
در اینجا چون انسان و غیر انسان با هم در یك ردیف ذكر شده اند [به این نحو
كه ] همه ی موجودات از آب آفریده شده اند و اول از خزندگان نام می برد و بعد از
روندگان (روندگان دو پا و روندگان چهار پا) و در روندگان دو پا در درجه ی اول نظر
به انسان است، بعضی خواسته اند این آیه را تأییدی برای نظریه ی تبدّل انواع
(ترانسفورمیسم) بگیرند و در كتابها و مجلات مطالبی می نویسند. اصل نظریه بسیار
قدیمی است، دو هزارسال هم بیشتر از عمرش می گذرد، ولی از وقتی كه تقریباً
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 547
صورت علمی پیدا كرد دو قرن بیشتر نمی گذرد.
[1]
. در یك آیه ی دیگر این مطلب به صورت عام تری بیان شده است، می فرماید: وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَیْ ءٍ حَیٍّ (انبیاء / 30) هر زنده ای را ما از آب قرار داده ایم.