در قرآن این تعبیر در چند جا هست؛ از جمله در سوره ی مباركه ی «
قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤْمِنون»
تعبیر «ارث» به كار برده شده؛ می گوید مؤمنین وارث فردوس اند، وارث بهشت
هستند. در آن سوره می خوانیم: «
قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤْمِنونَ. اَلَّذینَ هُمْ فی صَلاتِهِمْ خاشِعونَ. وَ الَّذینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضونَ. وَ الَّذینَ هُمْ لِلزَّكوةِ فاعِلونَ. وَ الَّذینَ هُمْ لِفُروجِهِمْ حافِظونَ
اِلّا عَلی اَزْواجِهِمْ اَوْ ما مَلَكَتْ اَیْمانُهُمْ فَاِنَّهُمْ غَیْرُ مَلومینَ. فَمَنِ ابْتَغی وَراءَ ذلِكَ فَاُولئِكَ هُمُ
الْعادونَ. وَ الَّذینَ هُمْ لِاَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعونَ. وَ الَّذینَ هُمْ عَلی صَلَواتِهِمْ یُحافِظونَ» بعد
می فرماید: «
اُولئِكَ هُمُ الْوارِثونَ. اَلَّذینَ یَرِثونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فیها خالِدونَ» [1] اینها هستند
كه وارث بهشت هستند.
اینجا می فرماید این بهشتی است كه وارثش شما هستید. مفسرین در اینجا
بحث كرده اند كه یعنی چه شما وارث هستید؟ ارث را در جایی می گویند كه یك
چیزی مال كس دیگر باشد، او برود و آنچه كه مال او هست به دیگری منتقل بشود.
بعضی گفته اند كه این از آن نظر است كه هر كسی خانه ای در بهشت دارد، یعنی برای
هركسی جا در بهشت معین شده، ولی آنهایی كه به موجب اعمال بد خودشان
محروم می مانند و جهنمی می شوند از خانه ی اصلی خودشان جدا می شوند، آنچه كه به
آنها داده نشده به اینها داده می شود و اینها وارث آنها می شوند. این خیلی به نظر بعید
می آید، چون اصلاً تمام بهشت را می گوید شما وارث این بهشت هستید. بعضی
گفته اند كه اصلاً «اُورِثَ» مفهوم ارث ندارد، اعطاء است؛ یعنی این بهشتی است كه به
شما اعطا شده. این هم بعید به نظر می رسد كه با كلمه ی «ارث» بیان شده باشد. علتش
یك چیز دیگر است، چون ما این تعبیر را درباره ی خود خدا داریم: «
اِنّا نَحْنُ نَرِثُ
الْاَرْضَ وَ مَنْ عَلَیْها» [2]. این نكته ای است، درست توجه كنید. مالك اصلی همه چیز در
حاقّ واقع، در دنیا و آخرت خداست (در این حرفی نیست) یعنی هیچ وقت خدا
چیزی را از مِلك خودش خارج نكرده اگر به دیگری داده، و این تعبیر از
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 581
امیرالمؤمنین است در حدیث
توحید صدوق كه خداوند تملیك كرده به اشخاص
مثلاً قوه را، قدرت را، استطاعت را، اما این تملیك معنایش این نیست كه از ملك
خودش خارج كرده، بلكه «
وَ هُوَ اَمْلَك» در عین حال خودش مالكتر است. ما
می بینیم كه در عین حال، قیامت با دنیا یك تفاوتی دارد. لااقل عالم دنیا عالم
حجاب است، یعنی مالكیت خداوند برای ما ظهور ندارد؛ یعنی ما آنچه كه احساس
می كنیم، اسباب و مسببات ظاهری را می بینیم نه آن حقیقت را؛ حقیقت را نمی بینیم.
اگر كسی حقیقت را الآن ببیند باز می بیند مالك همه چیز خداست. اما وقتی كه ما
وارد قیامت می شویم، می بینیم همه ی مالكیتها باطل و ضایع شد و همه برگشت به
مالك اصلی. «
لِمَنِ الْمُلْكُ الْیَومَ لِلّهِ الْواحِدِ الْقَهّار» . آن عارف گفت «الآن كما كان» الآن
هم همین طور است. بله، از دید یك نفر آدم عارف الآن هم همین طور است، ولی او
از دید كسانی می گوید كه چشمشان آنجا باز می شود. آن وقت این مالكیتهای
ظاهری همه می میرد، همه باطل می شود، مالكیت حقیقی خداوند ظاهر می شود،
خداست كه وارث همه چیز است. پس چون این تعبیر «ارث» در مورد خود خدا به
كار برده شده است، معنایش ظهور حقیقت است. حال برای آن كسانی كه از طریق
الوهیت چیزهایی را در آنجا واجد می شوند می گوید: «
وَ تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتی اُورِثْتُموها» .
به همان معنا كه خدا وارث اینهاست در قیامت، این بندگان وارث هستند، یعنی
مالك حقیقیِ اینها می شوند به مالكیت پروردگار. پس درواقع این جور می خواهد
بگوید: «ما كه مالك همه چیز هستیم، تو هم مالك اینها و بلكه همه چیز هستی» .
یك چیزی نقل می كنند كه نامه ای از خداوند به اهل بهشت می رسد: «
مِنَ الْحَیِّ الْقَیّومِ
الَّذی لایَموتُ اِلَی الْحَیِّ الْقَیّومِ الَّذی لایَموتُ» ما قیوم واقعی هستیم و تو هم به قیومیت ما
اینجا قیوم و مالك واقعی خواهی بود.
پس اینجا كه تعبیر «ارث» می كند، برای این است كه می خواهد بگوید مالكیت
شما شأنی از شئون مالكیت حقیقی خداوند است. همان وراثت الهی كه به خداوند
می رسد- كه معنایش این است كه حجابها از بین می رود و حقیقت آشكار می شود-
به شما هم می رسد. «
تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتی اُورِثْتُموها بِما كُنْتُمْ تَعْمَلون» .
باز به نوع دیگر به تنعمات جسمانی اشاره می كند. در آن آیه به خوردنیها و
نوشیدنیها اشاره كرد،
صِحافٍ مِنْ ذَهَب كه خوردنیها بود،
اَكْواب كه جامهایی است كه
نوشیدنیها را در آن قرار می دهند، در اینجا دِسر و میوه اش را ذكر می كند: «
لَكُمْ فیها
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 582
فاكِهَةٌ كَثیرَةٌ مِنْها تَاْكُلون» در آنجا میوه های فراوانی دارید كه از آنها استفاده می كنید،
یعنی نه اینكه همه ی آنها را می توانید استفاده كنید، آنجا تمام شدنی نیست، از آنجا
استفاده می كنید.