در این آیه ی سوره ی نور مطلبی ذكر شده است كه این دیگر برای علمای قدیم جز یك
مطلب تعبّدی، هیچ معنی دیگری نمی توانسته داشته باشد و آن این است:
وَ یُنَزِّلُ مِنَ
السَّماءِ. این مطلب را ما مكرر عرض كرده ایم كه «سماء» با كلمه ی «آسمان» كه ما
می گوییم، یكی نیست.
نصاب می گوید: «سما آسمان، ارض و غبرا زمین» . ولی نه،
آسمان كه كلمه ای است فارسی، مركّب از دو كلمه ی «آس» و «مان» است. «آس»
یعنی «سنگ آسیا» كه می چرخد. حال این آس، این سنگ كه می چرخد، اگر
«دستی» باشد به آن می گویند «دست آس» ، اگر «آبی» باشد به آن می گویند
«آسیاب» یعنی آسِ آبی، و به هرحال «آس» اسم آن سنگ است كه می چرخد.
آسمان یعنی آن چیزی كه مانند
[1] سنگ آسیا می چرخد. پس «آسمان» در زبان
فارسی یعنی فلك كه مثل سنگ آسیا می چرخد. ولی «سماء» معنایش «آنچه كه
مثل سنگ آسیا می چرخد» نیست. «سماء» یعنی آنچه كه در بالا قرار گرفته است، از
ماده ی «سموّ» است و سموّ یعنی علوّ. قرآن به هرچه كه دربالای ما قرار گرفته «سماء»
گفته است. خورشید هم سماء است، ستاره هم سماء است، ابر هم سماء است، و
حتی قرآن گاهی به خود باران هم می گوید «سماء» :
یُرْسِلِ اَلسَّماءَ عَلَیْكُمْ مِدْراراً [2].
چون از بالا می آید به آن می گوید «سماء» ؛ و قرآن امور غیبی و ملكوتی و معنوی را
هم «سماء» می گوید چون از نظر معنا در مقام بالاتری قرار گرفته اند:
وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 539
عِبادِهِ [3]. آنچه كه قاهر بر ما و مسلّط بر ماست و مافوق معنوی ما قرار گرفته است،
قرآن به آن هم «سماء» می گوید. پس این اشتباه نشود؛ [ «سماء» با «آسمان» یكی
نیست. ]
همین قرآن كه در بسیاری از موارد- و از جمله همین قرائن موجود در اینجا-
می گوید از «ابر» باران می فرستیم، اینجا می گوید از «سماء» باران می فرستیم، چون
در اینجا سماء خودش همان ابر است و ابر سماء است.
وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ از بالا
تدریجاً فرو می فرستد
[4] «مِنْ جِبالٍ فیها مِنْ بَرَدٍ» از كوههایی از یخ، از تگرگ. یعنی
چه؟ اخیراً از نظر علمای امروز مطلب كشف شده است كه در طبقات بالای جوّ كه
گاهی ابرها روی یكدیگر متراكم می شوند، هوا بسیار سرد می شود و در آنجا واقعاً
درست مانند كوهی از یخ وجود دارد؛ و این تعبیر قرآن واقعاً اعجازآمیز است. چه
كسی می دانست كه چنین چیزهایی در آن فضاهای بالا وجود دارد؟
وَ یُنَزِّلُ مِنَ
اَلسَّماءِ مِنْ جِبالٍ فِیها مِنْ بَرَدٍ، كه مقصود فرستادن تگرگ است. شاید
«مِنْ بَرَدٍ» متعلّق به
«یُنَزِّلُ» باشد: تگرگهایی از كوههایی كه در آنجا وجود دارد می فرستد.
فَیُصِیبُ بِهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَصْرِفُهُ عَنْ مَنْ یَشاءُ این تگرگها را به سوی آن كه اراده ی
خودش تعلق بگیرد می فرستد كه اصابت كند و از هركه نخواهد برمی گرداند؛ یعنی
خیال نكنید كه كار خدا نظیر كارهای بشری است كه تیر همین قدر كه از [چلّه ی
كمان ] بیرون رفت دیگر از اختیار تیرانداز خارج است؛ این در كار بشر است، كار
خدا هیچ وقت از اراده و مشیّت خدا و از سلطه ی الهی بیرون نمی رود.
بعد اشاره می كند به آن وقتی كه رعد و برق می زند:
یَكادُ سَنا بَرْقِهِ یَذْهَبُ بِالْاَبْصارِ
نزدیك است نور برقش چشمها را برباید و ببرد. این هم یك آیه.
[4] . «یُنَزِّلُ» یعنی تدریجاً فرو می فرستد. فرق است میان «انزال» و «تنزیل» . «انزال» فرود آوردن یكدفعه را می گویند، مثلِ
«إِنّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ اَلْقَدْرِ(قدر / 1) كه نزول دفعی قرآن را بیان می كند. «تنزیل» نزول تدریجی است. معلوم است، چون باران و تگرگ تدریجاً می آیند، لذا تعبیر «یُنَزِّلُ» می كند.