حال در این آیات سوره ی نور دوتا از اینها: «لَكَ» و «اِلَیْكَ» [آمده است: ] وَ لِلّهِ مُلْكُ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ وَ إِلَی اَللّهِ اَلْمَصِیرُ، و چنین به نظر می رسد كه این آیه به منزله ی تعلیل آیه ی پیش است؛ یعنی آیه ی پیش كه فرمود «همه ی موجودات [1] تسبیح گوی خداوند و شناسا و ثناگوی خالق خود هستند» دلیلش این است كه همه چیز از آنِ اوست و چون از آنِ اوست به سوی اوست؛ به همین جهت اصلاً وجودشان تسبیح است، صیرورتشان تسبیح است، حركت و جنبش شان تسبیح است. در این زمینه مولوی شعرهای خیلی خوبی دارد، می گوید:

جزءها را رویها سوی كل است [2]

بلبلان را عشق با روی گل است

. . . آنچه از دریا، به دریا می رود [3]از همان جا كآمد آنجا می رود [4]

از سر كُه سیلهای تیزرووز تن ما جان عشق آمیز رو

«لِلّهِ مُلْكُ اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضِ» از آنِ اوست، «وَ إِلَی اَللّهِ اَلْمَصِیرُ» و به سوی اوست.

به همان دلیل كه از اوست، به سوی اوست.

اگرچه نوبت آیه ی بعد است كه راجع به كیفیت نزول باران (تشكیل ابرها و ریزش باران و تگرگ و خصوصیت اینها) بحث كرده است كه این آیه هم از معجزات قرآن است، ولی من اكنون وارد این آیه نمی شوم، جلسه ی بعد ان شاءاللّه درباره ی آن صحبت می كنم. حال كه بحث تسبیح موجودات و بحث بازگشت همه ی موجودات به سوی پروردگار به میان آمد و شبهای ما هم شبهای ماه مبارك رمضان است، مطلبی

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 523

را برایتان توضیح می دهم.

[1] . این كه عرض می كنیم «همه ی موجودات» ، به كمك آیات دیگر است.

[2] . البته تعبیر «جزء» و «كل» اندكی [نارساست ] ، شعر است دیگر. هر جزئی رویش به كلّ خودش است.

[3] . می گوید این بارانها را شما می بینید چگونه از دریا برمی خیزد، آخر هم برمی گردد به همان جا كه بوده است. چون از دریاست، به دریا هم برمی گردد.

[4] . از همان جا كه آمده به اصل خودش باز می گردد:

هركه او مهجور ماند از اصل خویش

بازجوید روزگار وصل خویش