این آیه راجع به عمل اهل ایمان بود. اما راجع به عمل كافران (آنها كه مؤمن نیستند و
چنین نیست كه مؤمن نیستند و قاصرند، بلكه مؤمن نیستند و مقصّر و معاندند) قرآن
برای آنها سه مثل ذكر كرده است كه دو مثل آن در اینجا آمده است و هریك از این
سه مثل یك مطلب اساسی را بیان می كند. گاهی می گوید اعمال اینها در حكم تلّی
از خاكستر است كه در روزی كه تندباد شدیدی می وزد، هر ذره ی آن را یك جا
می برد، كه به این مضمون آیات دیگری هم هست، البته نه به صورت مثال:
وَ قَدِمْنا
اِلی ما عَمِلوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثوراً [1].
پس گاهی به این صورت می گوید كه عمل كافران، یك چیزی هست- نه این
كه چیزی نیست- ولی یك باد می آید و آن را پراكنده می كند و هر ذره اش را به
جایی می برد و نیست و نابود می كند.
مثل دیگری كه برای اعمال كافران ذكر كرده مَثل سراب است. در بیابانها و
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 491
بالخصوص بیابانهای شنزار، خیلی اوقات به هنگام تابیدن آفتاب، انسان از دور
نگاه می كند و خیال می كند یك دریاست كه در آن، آب دارد موج می زند و اگر تشنه
باشد به سوی آب می رود، ولی هرچه نزدیك می شود می بیند آب از او دور می شود
تا كم كم می فهمد كه خیال بوده و از انعكاس نور یك چنین وضعی پیدا شده و اصلاً
آبی وجود ندارد. به این می گویند «سراب» كه صورت و شكل و ظاهر و خیالِ آب
هست ولی خود آب نیست.
گاهی نیز قرآن اعمال كافران را تشبیه می كند به تاریكیهایی كه انسان در یك
شب ظلمانی در میان امواج طوفانی دریا گرفتار است و همین طور موج از پسِ موج
حركت می كند و هوا هم ابری است، هیچ نوری وجود ندارد و به قدری تاریك است
كه حتی انسان هرچه دستش را نزدیك به چشمش می آورد كه ببیند، دست خودش
را هم نمی بیند.
این سه مثل هركدام ناظر به یك چیز بالخصوص است: یكی مثَل كارهای بد
كافران است كه:
ظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ [2]؛ یكی مثَل است برای كار خوبشان كه خیال
می كنند كار خوب انجام داده اند، بعد می بینند سراب بوده است نه آب؛ و یكی دیگر
مثَل است برای كار خوبی كه اول هم یك چیزی بوده ولی بعد كاری انجام داده اند كه
آن را بكلی نیست و نابود كرده اند.
باسمك العظیم الاعظم الاعزّ الاجلّ الاكرم یا اللّه. . .
خدایا دلهای ما را به نور ایمان منوّر بفرما، اعمال ما را مقبول درگاه خودت
قرار بده، نیات ما را خالص بفرما، اموات ما غریق رحمت خودت بفرما.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 492