قابل تطبیق بر انحایی از تفسیرهاست. در بعضی از روایات این مثل را مثل انسان دانسته اند ولی در روایات این را در عقل انسان پیاده نمی كنند، در ایمان انسان پیاده می كنند. این مشكات و زجاجه و مصباح و. . . را در روایات تشبیه كرده اند به تن انسان، سینه ی انسان، قلب انسان و نور ایمان انسان، كه نور ایمان در قلب انسان چگونه قرار می گیرد و روح انسان در كالبد او چگونه قرار می گیرد. این مثل را برای انسان ذكر كرده اند ولی از نظر ایمان.

در بعضی روایات دیگر، این مثل برای انسان است ولی نه برای هر فرد انسان مؤمن، بلكه برای كانون هدایت انسانها یعنی دستگاه نبوت، آنهم نبوت ختمیه، به دلیل این كه در آخر آیه می فرماید: یَهْدِی اللّهُ لِنورِهِ مَنْ یَشاءُ. معلوم است كه سخن از نوری است كه خدا به وسیله ی آن مردم را هدایت می كند. در روایت این طور تطبیق شده است كه آن چراغدان، سینه و كالبد وجود مقدس خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله است و آن چراغ (مصباح) نور ایمان و نور وحیی است كه در قلب مقدس اوست، و بعد این كه دارد «اَلْمِصْباحُ فی زُجاجَةٍ» ، چون چراغ را به یك قندیل منتقل می كنند، نظر به جنبه ی انتقالش دارد و مقصود اقتباس نور ایمان و ولایت و نور معنا از پیغمبر صلی الله علیه و آله نسبت به علی علیه السلام است. مقصود از «زجاجه» علی علیه السلام است و آن درخت پربركت كه از روغن او این همه نورانیتها پیدا شده است ابراهیم علیه السلام است، و چون در اینجا دارد كه آن درخت نه شرقی است و نه غربی- روایت می گوید- مقصود این است: ما كانَ اِبْراهیمُ یَهودِیّاً وَ لا نَصْرانِیّاً ابراهیم نه به راست متمایل بود نه به چپ، نه طریقه ی انحرافی یهود را داشت و نه طریقه ی انحرافی مسیحیت را، بلكه برحق و در جاده ی حق بود: وَ لكِنْ كانَ حَنیفاً مُسْلِماً [1].

پس این هم به اصطلاح نوع دیگری تفسیر برای این آیه ی كریمه و برای این مثل است، و همان طور كه عرض كردم این آیه آیه ای نیست كه من بتوانم ادعا كنم كه صد درصد مقصود از مثل این است كه من می گویم. خدا مثلی ذكر كرده برای این كه ما تأمل و تدبّر كنیم و این مثل هم آنچنان مثل جامعی است كه می تواند مثلی باشد برای هدایت خدا تمام جهان را؛ یعنی تمام جهان تشبیه شده است به یك خانه ای كه آن خانه، تاریك مطلق نیست بلكه در آن خانه یك چراغ نورانیِ نورانی وجود دارد

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 467

و آن نور خداست، و این نكته ی بسیار حساسی است چون ما یك مطلب دیگری در قرآن داریم و آن این است كه تمام ذرات عالم تسبیح گوی خدا هستند؛ یعنی تمام ذرات عالم، آگاه از وجود خالقشان هستند. و صلّی اللّه علی محمّد و آله الطاهرین.

باسمك العظیم الاعظم الاجلّ الاكرم یا اللّه. . .

خدایا عاقبت امر همه ی ما را ختم به خیر بفرما، دلهای ما را به نور ایمان منور بگردان، خیر دنیا و آخرت به همه ی ما كرامت كن، اموات همه ی ما را غریق رحمت خودت بفرما.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 468

[1] . آل عمران / 67.