از جمله ملكات مستحسنه ی ائمه ی اطهار علیهم السلام این بود كه زیاد برده می خریدند و مدتی این برده ها را در خانه ی خودشان نگه می داشتند؛ چون فلسفه ی بردگی در اسلام این است كه بردگان دوره ای را (از دوره ی كفر تا دوره ی آزادی) بگذرانند و یك دالانی را طی كنند كه تحت تربیت افراد مسلمان باشند، و اسلام از این ناحیه بسیار بهره های انسانی خوبی گرفته است. یكی از كارهای ائمه ی اطهار علیهم السلام همین بود، چون یكی از مصارف زكات این است كه برده بخرند و آزاد كنند اما نه این كه برده ای را كه هیچ تربیت اسلامی پیدا نكرده از این طرف بخرند و از آن طرف آزاد كنند، بلكه اگر برده ای قبلاً تربیت اسلامی پیدا كرده كه چه بهتر، و اگر این طور نیست مدتی در یك خانواده ی واقعاً مسلمان نگهداری اش كنند تا آداب و اخلاق اسلامی را عملاً بیاموزد و بعد آزادش كنند. ائمه ی اطهار این كار را زیاد می كردند، یعنی برده می خریدند و آزاد می كردند، ولی مدتی هم آنها را نگه می داشتند و بردگان در مدتی كه در خانه ی آنها بودند با حقیقت و ماهیت اسلام آشنا می شدند و مسلمانهای بسیار اصیل از آب درمی آمدند.

بردگان زیادی در خانه ی امام زین العابدین علیه السلام بودند. در طول سال كه بردگان خطا و لغزش می كردند و كار بدی می كردند امام علیه السلام اینها را در دفتری یادداشت می كرد تا این كه روز آخر (یا شب آخر) ماه رمضان امام علیه السلام همه ی بردگانش (زن و مرد) را جمع می كرد و خود در وسط می ایستاد؛ دفتر را می آورد، رو می كرد به آنها و می فرمود: فلانی! یادت هست در فلان وقت چنین جرم و خطایی را مرتكب شدی؟ می گفت: بله. به دیگری می فرمود: یادت هست چنین كار بدی كردی؟ می گفت: بله.

همین كه همه ی بردگان قبول می كردند، بعد می فرمود: «خدایا اینها كه زیردست من بودند، نسبت به من بدی كردند و من كه بنده ی تو هستم از همه ی اینها گذشتم. خدایا من بنده ی تو هستم و در درگاه تو مقصرم. خدایا از این بنده ی مقصر خودت بگذر» و همه ی آنها را در راه خدا آزاد می كرد.

اصل اول در اسلام «گذشت» است. بله، اسلام در مسائل اجتماعی نمی گذرد،

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 430

چون آن گذشت مربوط به شخص بود و این گذشت مربوط به اجتماع است. مثلاً كسی دزدی كرده است. مجازات دزد، دست بریدن است. صاحب مال نمی تواند بگوید من گذشتم. تو بگذری، اجتماع نمی گذرد؛ این حق تو نیست، حق اجتماع است.