چهار آیه است در آخر سوره ی مباركه ی انفال راجع به ولاء مسلمین بعضی بعض دیگر
را، و راجع به عدم ولاء میان مسلمین و كفار. حتماً كم و بیش با این مطلب آشنا
هستید كه مطلبی در دین مقدس اسلام كه دینی اجتماعی است مورد تأكید و اصرار
واقع شده است به نام موالات مؤمنین یكدیگر را، و در مقابل، دستور رسیده است به
منع موالات مؤمنین و مسلمین كافران را. اتفاقاً چندی پیش در مقاله ای كه تحت
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 330
عنوان «ولاءها و ولایتها» چاپ شده است این مطلب را تا حدی تشریح كردم. حالا
به مناسبت این آیات، توضیحی راجع به این كلمه عرض می كنم.
معنی كلمه ی «ولاء» كه «ولایت» و «تولّی» - كه به غلط تولّی » می گوییم- و
«ولیّ» و «مولا» و غیره همه از این كلمه مشتق شده است «اتصال و نزدیكی» است.
وقتی كه دو چیز یا دو شخص به یكدیگر آنچنان نزدیك باشند كه در میان آنها
فاصله ای وجود نداشته باشد، عرب این را «توالی» می نامد؛ كما اینكه ما در اصطلاح
فارسی كلمه ی «توالی» را در جایی به كار می بریم كه دو چیز بلافاصله پشت سر
یكدیگر باشند یعنی بینشان فاصله نباشد. ولی وقتی می گویند مسلمین باید نسبت
به یكدیگر ولایت داشته باشند یا ولاء یكدیگر را داشته باشند مقصود این نیست كه
بدنهاشان به یكدیگر نزدیك باشد، بلكه مقصود این است كه روحهاشان به یكدیگر
نزدیك باشد و روابط اجتماعی شان با یكدیگر روابط نزدیك باشد. و لهذا مثلاً
اینكه یك كسی دیگری را اعانت كند، به دیگری كمك بدهد، خودش یك ارتباطی
است، یك اتصالی است، یك پیوند است، نوعی ولایت است كه در قرآن «ولاء»
نامیده می شود؛ یعنی یكدیگر را كمك بدهید. ولاء یكدیگر را داشته باشید یعنی
تعاون در میان شما حكمفرما باشد، كه اگر بخواهیم روح مطلب را در مظاهر
مختلفش بشكافیم همان مطلبی است كه پیغمبر اكرم با آن تشبیه بسیار عالی بیان
فرمود:
مَثَلُ الْمُؤْمِنینَ فی تَوادُدِهِمْ وَ تَراحُمِهِمْ وَ تَعاطُفِهِمْ مَثَلُ الْجَسَدِ اِذَا اشْتَكی مِنْهُ
عُضْوٌ تَداعی لَهُ سایِرُ الْجَسَدِ بِالسَّهَرِ وَ الْحُمّی [1].
یعنی مَثَل اهل ایمان مَثَل یك پیكر است. آنها به منزله ی اجزای یك پیكرند كه اگر
عضوی به درد آید سایر عضوها با تب و بیداری با او همدردی می كنند. هر وقت
مسلمانان به این شكل در آمدند كه حكم اعضای یك پیكر را پیدا كردند یعنی
روابطشان و نزدیكی شان با یكدیگر و اشتراكشان در سرنوشت یكدیگر، همدردی
و همكاری و همدلی شان به آنجا رسید كه حكم اعضای یك پیكر را پیدا كردند،
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 331
منظور قرآن در باب ولاء مؤمنین و مسلمین نسبت به یكدیگر عملی شده است. در
آن مقاله عرض كردم كه ما یك ولاء اثباتی داریم و یك ولاء نفیی. قرآن یك جا
می گوید ولاء داشته باشید و یك جا می گوید نداشته باشید. مسلمین را می گوید
نسبت به یكدیگر ولاء داشته باشید، نسبت به كفار نداشته باشید. این معنایش این
است كه شما مسلمین باید یك پیكر را تشكیل بدهید نه اینكه عضو یك پیكر دیگر
بشوید كه آن پیكر مال دیگران است، خواه شما در آنها مستهلك بشوید و یا شما و
آنها مجموعاً یك پیكر را به وجود آورید. این از آن چیزهایی است كه اسلام
نمی پذیرد.
[1] . جامع الصغیر، ج 2 / ص 155.