مطلب سوم این است كه از آیات قرآن كاملاً این مطلب استفاده می شود كه غیر از
دنیای قیامت كه در آن به حساب كلی افراد رسیدگی می شود، دنیای دیگری در بین
این دنیا و دنیای قیامت وجود دارد كه آن را اصطلاحاً «عالم برزخ» می گویند. برزخ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 287
یعنی حائل و واسطه. عالم برزخ یعنی عالمی كه در بین عالم دنیا و عالم آخرت قرار
گرفته؛ و لهذا در عالم برزخ هم با اینكه هنوز حساب كلی افراد رسیدگی نشده است
و در قیامت باید رسیدگی بشود، افرادْ مختلفند، بعضی متنعمند و بعضی معذب. این
است كه فرموده اند:
اَلْقَبْرُ اِمّا رَوْضَةٌ مِنْ رِیاضِ الْجَنَّةِ اَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النّیرانِ عالم قبر
برای انسان یا به منزله ی باغی است از باغهای بهشت و یا به منزله ی گودالی است از
گودالهای جهنم. اهل سعادت از همان آنِ توفّی و مردن سعادتشان شروع می شود، و
اهل عذاب از همان آنِ مردن عذاب برزخی شان آغاز می گردد. این آیه بر همین
مطلب دلالت می كند. قرآن نمی گوید كه قبل از قیامت، مردم، چه سعید و چه شقی
همین طور منتظر نگهداشته می شوند برای محاكمه ی نهایی و تا آن وقت همه در یك
حالت انتظار بسر می برند؛ و لهذا می فرماید اگر ببینی آن زمان را كه فرشتگان
می آیند اخذ می كنند، توفّی می كنند، تحویل می گیرند به تمام و كمال كافران را و فقط
بدنشان می ماند كه بعد می پوسد، و اینها را معذب می دارند (عذاب عالم برزخ) . این
بدن دیگر در كار نیست ولی مع ذلك عذابش هست.
یَضْرِبونَ وُجوهَهُمْ وَ اَدْبارَهُمْ از
پیش رو و پشت سر، اینها را می زنند و به آنها می گویند عذاب سوزان را بچشید.
ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ اَیْدیكُمْ وَ اَنَّ اللّهَ لَیْسَ بِظَلّامٍ لِلْعَبیدِ. این آیه دو فراز دارد: یكی
ذلِكَ بِما
قَدَّمَتْ اَیْدیكُمْ و دیگر:
وَ اَنَّ اللّهَ لَیْسَ بِظَلّامٍ لِلْعَبیدِ. این دو فراز مكمل یكدیگرند.
وقتی كه صحبت عذابهای دردناك می شود فوراً به ذهن انسان می آید كه چرا خدا
چنین عذاب می كند؟ آیا این اَلْعَیاذُ بِاللّه ظلم نیست از طرف خداوند؟ قرآن همیشه
این طور جواب می دهد:
ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ اَیْدیكُمْ اینها همه به موجب آن چیزهایی
است كه دستهای خودتان آنها را پیش فرستاده است؛ یعنی تمام این عذابها و متقابلاً
نعیمها، عذابها و نعیمهایی است كه به دست خودتان آنها را پیش فرستاده اید. خدا
هرگز به بندگان خودش ظلم نمی كند. آیات قرآن كه این مطلب را می رساند زیاد
است. در قرآن همیشه عموم مشیّت الهی به چشم می خورد یعنی قرآن در مسئله ی
مشیت الهی چنین نیست كه مثلاً ثنوی باشد وبگوید بعضی امور تحت مشیت الهی
است ولی بعضی دیگر تحت مشیت الهی نیست، بلكه می گوید همه چیز تحت
مشیت الهی است ولی انتساب هر چیزی به اراده ی خداوند از مجرای سبب و علت
خودش است. كارهای بشر هم انتسابش به خداوند از طریق خود بشر و اختیار و
اراده ی اوست.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 288