راجع به این آیه چند مطلب هست كه باید درباره ی آنها صحبت بكنم. یكی اینكه قرآن
«مردن» را «توفّی» تعبیر می كند كه ما هم الان در اصطلاح خودمان می گوییم فلانی
وفات كرد. چرا ما به «مردن» می گوییم «وفات» ؟ كلمه ی «فوت» كه ما به كار می بریم
[از این ماده نیست و] غیر از لغت «وفات» است. بعضی ها خیال می كنند كلمه ی «فوت
كرد» با «وفات كرد» یكی است. نه، فوت یك معنی دارد و وفات معنی دیگر، و این
معنی كه عرض می كنم در لغتِ فوت نیست، در لغتِ وفات است، و قرآن راجع به
مردن، كلمه ی «توفّی» را به كار می برد كه از ماده ی «وفات» است نه از ماده ی «فوت» .
«فوت» معنایش از دست رفتن است. می گوییم: «نماز من فوت شد» یعنی از دستم
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 284
رفت. یا می گوییم: «فلان عمل از من فوت شد» ، «فلان شخص از مكه آمد و من
می خواستم به دیدن او بروم ولی در اثر گرفتاری این دیدن از من فوت شد. » «از من
فوت شد» یعنی از دستم رفت. ما اگر به «مردن» كلمه ی فوت را اطلاق می كنیم- كه
قرآن اطلاق نمی كند- به اعتبار این است كه مرده را از دست رفته تلقی می كنیم.
نسبت به ما همین طور است، یعنی كسی كه می میرد، از دست ما می رود. وقتی
می گوییم «فلانی فوت شد» یعنی از دست ما رفت. ولی قرآن مكرر كلمه ی «توفّی» را
به كار می برد. «توفّی» با «وفات» از یك ریشه است. «توفّی» درست نقطه ی مقابل
«فوت» را می رساند، یعنی چیزی را قبض كردن و تمام تحویل گرفتن. مثلاً اگر شما
از كسی طلبكار باشید و طلبتان را از او بگیرید، می گویند استیفا كرد. «استیفا» هم از
این لغت است. اگر تمام طلبتان را بگیرید نه اینكه نیمی از آن را بگیرید و نیمی را
نگیرید، می گویند توفّی كرد، یعنی استیفا كرد. پس «توفّی» و «استیفا» به معنی
از دست رفتن نیست، برعكس، چیزی را به تمام و كمال تحویل گرفتن است.
قرآن همیشه «مردن» را «كامل تحویل گرفتن» تعبیر می كند. لهذا می فرماید:
اَللّهُ یَتَوَفَّی الْاَنْفُسَ حینَ مَوْتِها خدا نفوس را در وقت مردن به تمام و كمال تحویل
می گیرد. آیه ای هست در سوره ی سجده:
وَ قالوا ءَ اِذا ظَلَلْنا فِی الْاَرْضِ آیا آن وقتی كه ما
گم شدیم در زمین (فقط همان بدنش را می بیند) پراكنده شدیم، هر ذرّه مان به جایی
رفت كه پیدا شدنی نبود
ءَ اِنّا لَفی خَلْقٍ جَدیدٍ بار دیگر خلق می شویم، زنده می شویم،
محشور می شویم؟ قرآن می گوید:
بَلْ هُمْ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ كافِرون بلی اینها لقاء پروردگار را
كه قیامت است منكرند. به اینان جواب بده:
قُلْ یَتَوَفّیكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذی وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ
اِلی رَبِّكُمْ تُرْجَعونَ [1] بگو اشتباه كردی كه آن پراكنده شده را خودت دانستی. تو آن
نیستی. آنچه كه تو، تو هستی به آن، چیزی است كه فرشته ی ما او را تحویل گرفته و
باخودش برده است. از این آیه و آیاتی نظیر آن كاملاً فهمیده می شود كه در قرآن
مردن وفات است نه فوت، از وفات هم كمی بالاتر، «توفّی» است. یعنی «مردن»
از دست رفتن نیست؛ نسبت به ما از دست رفتن است اما از نظر شخص مُتوفّی
تحویل داده شدن است، تحویل گرفته شدن است از یك عالم دیگر. فرشتگان الهی
می آیند او را تحویل می گیرند و می برند.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 285
[1]
. آیات 10 و 11 سوره ی سجده.