. . . [2] آنچنان كه كه آنها قرآن را تفسیر كرده اند ما هم همان طور تفسیر می كنیم. ولی در عین حال، اینكه ما تابع تفسیر اهل بیت هستیم به معنی این نیست كه اهل بیت آیات را [به میل خود] تفسیر كرده اند و ما هم می گوییم چون آنها این طور گفته اند پس همین طور درست است. نه، تفسیر آنها نسبت به تفسیری كه دیگران كرده اند بهتر است یعنی با مضمون آیه و سایر آیات موافقتر است. ابتدا ترجمه ی این آیه را به طور مختصر برایتان عرض می كنم، بعد جنبه هایی را كه مورد اختلاف شیعه و سنی است بیان می نمایم. خلاصه ی ترجمه این است: بدانید حكم این است كه آنچه استفاده كردید یا به غنیمت بردید، 15 آن از آنِ خدا و پیغمبر خدا و صاحب خویشاوندی و یتیمان و مسكینان و از راه ماندگان است. ابتدا باید آنچه را كه شیعه و سنی در این

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 249

زمینه می گویند برایتان تشریح بكنم، بعد تفسیر آیه را عرض بكنم.

مطابق نظر ما شیعیان خمس تعلق می گیرد به هر درآمد زائدی كه صرفاً درآمد و استفاده باشد. فرض كنید شما معامله ای می كنید: پنجاه هزار تومان می دهید و در مقابل، كالایی دریافت می كنید و این كالا را به همان قیمت می فروشید. در اینجا شما هیچ استفاده ای نبرده اید. حال اگر استفاده بردید ولی در مقابل، نیروی كار مصرف كردید، هر مقدار از استفاده ی مال كه خرج خود شما و یا عائله ی شما بشود به شرط اینكه اسراف نكنید، جزء درآمد حساب نمی شود. آنچه را كه علاوه بر سرمایه ی اصلی و مخارج عادی زندگیتان خالص به دست شما می آید، می گویند درآمد.

درآمد به چند شكل ممكن است باشد. یكی به همین شكل كه عرض شد. البته در مورد درآمد نامشروع خمس معنی ندارد. یكی دیگر از اقسام درآمد گنج یا دفینه ای است كه صاحبش بكلی مجهول است و به دست كسی می افتد. می دانیم كه در قدیم الایام مؤسسه ای مثل بانك نبوده است كه اگر مردم پول و جواهر قیمتی دارند در آنجا به امانت بسپارند و مطمئن باشند. البته در معابد این كار كمی معمول بوده ولی در غیر معابد معمول نبوده است. در نتیجه این گونه اشخاص اموال خود را زیر زمین مخفی می كردند و اغلب آن را از نزدیكان و محارم خود نیز مخفی می نمودند.

مثلاً به پسر كوچكش نمی گفت، می ترسید اگر به او بگوید من در فلان جا فلان مقدار اشرفی یا جواهر مخفی كرده ام، او به كسی بگوید و بعد دزد یا زورمندی بیاید آن را ببرد. گاهی توفیق پیدا می كردند كه به پسرشان كه بزرگ شده بود و به او اطمینان داشتند بگویند و گاهی اتفاق می افتاد كه قبل از اینكه به وارث بگویند، از بین می رفتند و اینها زیر خاك می ماند. برخی ثروتمندان و سلاطین گنجهای خیلی بزرگ داشتند. آنها را زیر زمین مدفون می كردند و كسی نمی دانست. صد سال، هزار سال، دو هزارسال می گذشت و كسی اطلاع نداشت. بعد یك كسی به یك مناسبتی نقطه ای از زمین خود را می كَنَد، می بیند گنجی پیدا شد، سكه های خلفای عباسی، اموی، سكه های پیش از اسلام، یا لااقل سكه های دوره ی سلجوقی، صفوی. صاحب زمین كه زمین مال او است و او گنج را به دست آورده، این پول مفت به او تعلق دارد.

این هم یك درآمد مجانی و بلاعوض است و باید خمس آن را بدهند. معادن و چیزهایی كه از راه غوّاصی به دست می آید نیز از این قبیل است كه اینها همه فلسفه های نزدیك به هم دارد.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 250

نظر ائمه ی ما- كه فقه شیعه ملهَم از روایات ائمه است این است كه به طور كلی از هرچه كه حكم درآمد خالص را داشته باشد، درآمد منهای مخارج، چه مخارج تحصیل آن درآمد و چه مخارج شخصی كه آن درآمد را تحصیل كرده است؛ از هرچه كه درآمد بلاعوض تلقی شود باید خمس داد. یكی از مواردی كه به حسب فقه شیعه باید خمس داد غنائم جنگی است. مسلمانان با دشمنی می جنگند، دشمنی كه خون مسلمان را حلال می داند و مسلمان نیز خون او را حلال می داند. قهراً وقتی كه دو طرف به عقیده ی خودشان خونشان بر یكدیگر حلال بشود، مالشان به طریق اولی حلال است. آنچه از اموال در دارالحرب به دست مسلمانان می افتد برایشان حكم یك درآمد خالص را دارد و از چیزهایی است كه باید 15 آن را به عنوان خمس خارج كنند و 45 دیگر میان آن سربازان تقسیم می شود.

[1] . انفال / 41.

[2] . [چند دقیقه از ابتدای سخنرانی استاد شهید متأسفانه روی نوار ضبط نشده است. ]