اما قسمت اول كه خمس به چه تعلق می گیرد؟ عرض كردیم كه اهل تسنن می گویند
كه خمس فقط به غنائم دارالحرب تعلق می گیرد، و اهل تشیع می گویند به مطلقِ
درآمدهای خالص كه در مقابل آن، انسان هیچ عوضی خرج نكرده است. منشأ
اختلاف، كلمه
غَنِمْتُمْ است كه معنی
غَنِمْتُمْ چیست؟ اگر نخواهیم با آنها مباحثه كنیم،
می گوییم ائمه ی ما گفته اند مقصود از
غَنِمْتُمْ مطلقِ درآمدهای خالص اضافی است، ولی
اگر اهل تسنن بخواهند با ما مباحثه كنند و بگویند به چه دلیل حرف ائمه ی شما درست
است، باید برویم سراغ كلمه ی
غَنِمْتُمْ و ببینیم لغت عربی درباره ی این كلمه چه می گوید؟
اگر لغت عربی گفت كلمه ی
غَنِمْتُمْ كه از ماده ی «غَنِمَ، یَغْنَمُ، غانِمٌ، مَغْنومٌ» می باشد یعنی
غنیمتی كه در دارالحرب نصیب شما می شود و اختصاص دارد به غنائم دارالحرب،
می گوییم حرف آنها درست است، و اما اگر سراغ لغت رفتیم و گفتند كلمه ی «غَنِمَ،
یَغْنَمُ» و هرچه از این ماده است، یك كلمه ی اعم است و اختصاص به غنائم دارالحرب
ندارد، می گوییم حرف شیعه درست است.
اول می رویم سراغ قرآن، ببینیم در خود قرآن این كلمه چگونه به كار رفته
است؟ ماده «غَنِمَ» در قرآن سه جا به كار رفته است (غیر از آنجا كه لفظ «غَنَم» به
معنی گوسفند است) . یكی بعد از این آیه است:
فَكُلوا مِمّا غَنِمْتُمْ. آن هم مثل این آیه
است. هرچه اینجا بگوییم، آنجا هم مانند آن است. همچنین در قرآن آمده است:
فَعِنْدَ اللّهِ مَغانِمُ كَثیرَةٌ [1] در نزد خدا مَغْنَمهای بسیاری است. می خواهد به مردم بفهماند
كه فواید بسیاری كه شما می خواهید از دنیا ببرید و چشم به آن دوخته اید نزد
خداست. معلوم است كه مقصود این نیست كه غنائم دارالحرب نزد خداست، بلكه
مقصود تفضلات زیاد است، چون آنچه خدا به بشر می دهد اضافی است یعنی انسان
چیزی از خدا طلبكار نیست، هرچه كه خدا به بنده می دهد تفضل است. پس ما
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 252
می بینیم كلمه ی «مغانم» در قرآن در جایی استعمال شده است كه اختصاص به غنائم
دارالحرب ندارد. معلوم می شود كه اگر معنای این كلمه اختصاصاً غنائم دارالحرب
بود، درست نبود كه قرآن بگوید:
فَعِنْدَ اللّهِ مَغانِمُ كَثیرَةٌ بلكه باید كلمه ی دیگری به جای
آن به كار می برد.
دوم، حدیث نبوی؛ كه اهل تسنن هم روایت كرده اند و مخصوصاً در
نهایه
ابن اثیر هست. مضمونش این است:
مَنْ لَهُ الْغُنْمُ عَلَیْهِ الْغُرْمُ. این حدیث در فقه مورد
استعمال دارد و در آنجا سنیها هم قبول دارند كه معنایش این است كه هركسی كه
سود، مال اوست ضرر هم به او تعلق می گیرد. این حدیث به صورت ضرب المثل هم
درآمده:
مَنْ لَهُ الْغُنْمُ عَلَیْهِ الْغُرْمُ هركس كه در موردی سود آن را می برد ضررش را هم
باید متحمل بشود. بدیهی است در این حدیث معنی «غُنم» غنیمت دارالحرب نیست
بلكه سود است. پس معلوم شد كلمه ی «غُنم» در مطلق سود به كار برده می شود. این
هم شاهدی از احادیث نبوی.
اما لغت. در میان لغویّین، ما یك لغوی را انتخاب می كنیم كه عرب است ولی نه
شیعه است و نه سنی و از این نظر بی طرف است، و او صاحب «
المنجد» كتاب لغت
می باشد كه یك مسیحی لبنانی است. (حدود ثلث مردم لبنان مسیحی هستند. ) وقتی
ما رجوع می كنیم به كتاب
المنجد ماده ی «غَنِمَ یَغْنَمُ» می بینیم می گوید
[2]: «مَنْ غَنِمَ
مالاً» یعنی كسی كه مالی بلابدل و مفت گیرش آمده. بعد می گوید غنائم دارالحرب
یكی از مصداقهای غُنم و غنیمت است نه اینكه منحصر به آن باشد. پس ما می بینیم
كه این عرب مسیحی هم این لغت را همان طور ترجمه می كند كه علمای شیعه این
آیه را تفسیر كرده اند. و البته علمای شیعه هم از خودشان نگفته اند، از زبان ائمه شان
گفته اند. پس ما می بینیم آنچه كه ائمه گفته اند با زبان و لغت عربی وفق می دهد نه
اینكه گفته باشند تعبداً این نظر را بپذیرید.
یك مثال: معمولاً هنگام بازگشت مسافر، وقتی می خواهند به او دعا كنند،
می گویند خیر مقدم، یعنی خوش آمدی. ولی وقتی می خواهد برود، ما می گوییم به
سلامت، عرب می گوید: سالماً و غانماً. «سالماً» همان معنی «به سلامت» را می دهد،
و «غانماً» یعنی با غنیمت برگردی. آیا [غانماً را] فقط به سربازی كه به میدان جنگ
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 253
می رود می گویند؟ نه، به هر مسافری می گویند. یعنی سفرت با فایده باشد. «سالماً»
یعنی به سلامت برگردی، «غانماً» یعنی با سود و منفعت برگردی. «غانم» اختصاص
ندارد به غنیمت دارالحرب، هر سود و منفعتی را می گویند غنیمت.
بنابراین ما كه شیعه هستیم، از آن نظر كه ائمه ی ما گفته اند، در میان خودمان بحثی
نداریم ولی اگر اهل تسنن از ما بپرسند از چه جهت خمس شامل هر درآمد خالصی
می شود- و حالا هم عده ای سنی مآب پیدا شده اند كه این حرف را می زنند جواب
می دهیم آنچه ائمه ی ما گفته اند منطبق است با آنچه قرآن می گوید. قرآن نگفته است:
وَ اعْلَموا اَنَّما غَنِمْتُمْ فی دارِ الْحَرْبِ مِنْ شَیْ ءٍ، قرآن گفته:
وَ اعْلَموا اَنَّما غَنِمْتُمْ. آنها
می گویند آیات قبلش مربوط به جنگ است. می گوییم ما كه نمی گوییم این آیه
غنیمت دارالحرب را شامل نمی شود تا شما بگویید [به آیات قبل ] ارتباط ندارد. ما
می گوییم غنائم دارالحرب یكی از اقسام غنیمت است و قرآن در اینجا خواسته است
یك قاعده ی كلی را بیان كند كه شامل غنیمت دارالحرب هم بشود نه اینكه خواسته
باشد فقط حكم غنیمت دارالحرب را بگوید. بعلاوه آیا ممكن است كه اسلام درباره ی
مالیات عمومی یك كلمه حرف نزده باشد؟ ! زكات مالیات عمومی نیست، آن یك
امر اختصاصی است و به یك اموال خاصی تعلق می گیرد. و آیا اسلام كه مدعی
است در جمیع شئون زندگی مردم حكم دارد می تواند حكم مالیات عمومی نداشته
باشد؟ ! پس در اینجا به حكم لغت، حق با اهل تشیع است.