اَ لَّذی جَعَلَ لَكُمُ الْاَرْضَ فِراشاً وَ السَّماءَ بِناءً وَ اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَاَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَكُمْ فَلا تَجْعَلوا لِلّهِ اَنْداداً وَ اَنْتُمْ تَعْلَمونَ [1].

یا اَ یُّهَا النّاسُ اعْبُدوا رَبَّكُمْ. . . این دو آیه كه به یكدیگر مربوطند و آیه ی دوم مكمل اوّلی است، دعوت به توحید یعنی اساسی ترین اصل اسلامی و زیربنای فكری و اعتقادی در تعلیمات الهی است.

چنان كه ملاحظه می كنید آیه ی اول با خطاب «یا اَ یُّهَا النّاس» آغاز می شود. و اصولاً این كلمه ی «ناس» در قرآن مجید زیاد آمده است، چه به عنوان خطاب (مثل همین جا) و چه به عنوانهای دیگر، نظیر: لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ. . .

كلمه ی «ناس» با كلمه ی «انسان» از یك ریشه اند و تفاوت زیادی میان آنها نیست.

تنها از نظر ادبی تفاوتی كه هست می گویند انسان اسم جنس است ولی ناس اسم

مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 168

جمع است؛ یعنی وقتی می گوییم «انسان» مراد نوع انسان است، اما وقتی گفته می شود «ناس» منظور جمع انسانهاست، نظیر كلمه ی «قوم» كه به معنای جمع مردم است. پس «یا ایها الناس» یعنی ای گروه انسانها! ای جامعه ی انسانی! ای همه ی انسانهای جهان!

آنچه كه اكنون بایستی توضیح دهیم این است:

در هر مكتبی چهار چیز است كه به یكدیگر گره خورده و وابسته اند:

1. اینكه مخاطب آن مكتب چه كسانی هستند؟ یعنی آن مكتب برای چه كسانی آمده است؟ آیا برای همه ی مردم است یا برای گروهی خاص، و اگر برای گروهی خاص است آن گروه كیانند؟

2. هدف آن مكتب چیست؟

3. جهان بینی آن مكتب چیست؟ یعنی بر اساس چه نوع شناختی از جهان و از انسان و زندگی او بپا شده است؟

4. محتوای آن مكتب چیست؟ منظور از «محتوا» مجموع دستورها و راهنماییهایی است كه در آن مكتب آمده است.

این چهار چیز به هم وابسته اند؛ یعنی جهان بینی چگونه باشد بستگی دارد به اینكه مخاطب چه كسانی باشند، و بالعكس مخاطب چه كسانی باشند بستگی دارد به اینكه جهان بینی چگونه باشد و بالاخره همه ی اینها بستگی دارد به اینكه هدف چه باشد و باز همه بستگی دارند به اینكه آن مكتب چه محتوایی دارد یعنی چه پیامی برای مخاطبین خود آورده است.

آنچه كه در آیه ی مورد بحث مطرح است مسئله ی مخاطبها و پیام است، پیام توحید كه اساسی ترین پیامهای اسلام و قرآن است.

[1] . بقره / 21 و 22.