قسمت دوم در این دو آیه پیامی است كه اساسی ترین پیام قرآن و پایه ی تمام پیامهای
دیگر است. پیام توحید اختصاص به پیامبر خاتم ندارد بلكه سرلوحه ی رسالت همه ی
انبیاست.
از نظر قرآن مسئله به این شكل مطرح است كه هیچ گاه به مردم نمی گوید كه
شما اولاً باید موجودی را عبادت كنید و ثانیاً موجودی كه عبادت می كنید باید خدا
باشد؛ خیر، بلكه انسان نمی تواند بدون عبادت زیست كند؛ همه ی مردم به شكلی و به
نوعی عبادت و پرستش دارند و این پرستش جزء غرایز ذاتی و فطری بشر است،
یعنی بشر فطرتاً گرایش دارد كه یك چیزی را تقدیس و تنزیه كند و خویشتن را به
او نزدیك نماید.
این گرایش در همه ی انسانها وجود دارد و همه ی مادّیون نیز پرستنده هستند. حتی
كارل ماركس می گوید كه: «من می خواهم انسان را از پرستیدن غیر انسان آزاد سازم
تا انسان خود را بپرستد. »
وی نیز توجه دارد كه انسان باید چیزی را پرستش كند، ولی به خیال خود
می خواهد معبود حقیقی را نشان انسان دهد.
پیام قرآن این است كه ای انسان! ربّ خود، پروردگار خود، صاحب اختیار
خودت را بپرست، آن صاحب اختیاری كه تمام هستی به اراده ی او وابسته است و اگر
یك لحظه غافل شود و توجه خود را از جهان بازگیرد «در هم فرو ریزند قالبها» ،
اَ لَّذی خَلَقَكُمْ وَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِكُمْ كسی كه شما را و گذشتگان شما را آفریده.
ما قبلاً در سوره ی حمد درباره ی عبادت بحث كرده و تذكر دادیم كه عبادت در
اصطلاح قرآن مفهوم گسترده ای دارد. یك درجه ی آن كه عالیترین درجه است این
است كه انسان در مقابل چیزی سجده كند.
ولی از آن مرحله كه بگذریم قرآن هر اطاعتی را عبادت می شمارد و لذا
می فرماید: آن كس كه هوای نفس خویش را اطاعت كند خودپرست است.
اَفَرَأَیْتَ
مَنِ اتَّخَذَ اِلهَهُ هَواهُ [1] آیا دیدی آن انسانی كه هوای نفس خود را معبود و ربّ خودش
قرار داده است؟ گویا این اصطلاح «خودپرستی» در فارسی از قرآن اتخاذ شده
مجموعه آثار شهید مطهری . ج26، ص: 173
است؛ و بدیهی است كه خودپرستی بدین معنا نیست كه انسان خویشتن را طبق
معمول سجده كند، بلكه منظور اطاعت و پیروی است.