كتاب مشتمل بر چه مطالبی است و چه هدفی را تعقیب می كند، راجع به جهان چه نظری دارد، نظرش درباره ی انسان چیست؟ چه دیدی درباره ی جامعه دارد؟ سبك ارائه ی مطالب در آن و شیوه ی برخورد آن با مسائل چگونه است؟ آیا دیدی فیلسوفانه و یا به اصطلاح امروز عالمانه دارد؟ آیا قضایا را از دریچه ی چشم یك عارف نگاه می كند و یا آنكه سبكش مخصوص به خود است؟ و سؤال دیگری كه آیا این كتاب پیامی و رهنمودی برای بشریت دارد یا نه؟ و اگر پاسخ مثبت است آن پیام چیست؟ در واقع دسته ی اول این پرسشها مربوط می شود به نگرش و دید این كتاب نسبت به جهان و انسان و حیات و مرگ و. . . یا به عبارت جامعتر مربوط می شود به جهان بینی كتاب و به اصطلاح فلاسفه ی خودمان حكمت نظری آن، و دسته ی دوم سؤالها در خصوص این است كه كتاب چه طرحی برای آینده ی انسان دارد؟ انسان و جامعه ی انسانی را بر اساس چه الگویی می خواهد بسازد، كه این را ما به «پیام» كتاب تعبیر می كنیم.

در هر حال این نوع شناخت مربوط به محتواست و درباره ی هركتابی می توان از این نظر بحث كرد، خواه آن كتاب شفای بوعلی باشد و یا گلستان سعدی. ممكن است كتابی از «دید» و «پیام» هردو خالی باشد و یا تنها دید داشته باشد و نه پیام، یا آنكه هردو را دارا باشد.

در باب شناخت تحلیلی قرآن باید ببینیم قرآن مجموعاً مشتمل بر چه مسائلی است و آن مسائل را چگونه عرضه كرده است. استدلالات و احتجاجات قرآنی در زمینه های مختلف چگونه است؟ آیا چون قرآن حافظ و حارس و نگهبان ایمان است و پیامش یك پیام ایمانی است، به عقل به چشم یك رقیب نگاه می كند و می كوشد تا جلو تهاجم عقل را بگیرد و دست و پای رقیب را ببندد و یا به عكس همواره به چشم یك حامی و یك مدافع به عقل نگاه می كند و از نیروی آن استمداد می كند؟ این سؤالات و صدها سؤال نظیر آن كه ضمن شناخت تحلیلی طرح می گردد ما را با ماهیت قرآن آشنا می سازد.