آیا انسانِ امروز از حیوانیت خودش بیشتر فاصله گرفته و واقعاً ارزشهای انسانی در او تحقق یافته است یا انسانهای دیروز؟ به عبارت دیگر تكامل انسان در ماهیّت انسانی خودش چه صورتی دارد؟ این قسمت است كه نقش انبیا را در تكامل تاریخ روشن می كند. انبیا در تكامل تاریخ چه نقشی داشته اند و چه نقشی در آینده خواهند داشت؟ دین در گذشته چه نقشی داشته است و در آینده چه نقشی خواهد داشت؟ از همین جا می توانیم نقش دین در گذشته را به دست آوریم، نقش دین در آینده را هم كشف كنیم و از روی قرائن علمی و اجتماعی حدس بزنیم كه آیا بشر در آینده برای تكامل خود نیاز به دین دارد یا ندارد؟ چون هر چیزی بقا و عدم بقائش تابع نیاز است. قرآن این اصل را به ما گفته و علم هم تأیید كرده است. قرآن می گوید: فَأَمَّا اَلزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمّا ما یَنْفَعُ اَلنّاسَ فَیَمْكُثُ فِی اَلْأَرْضِ [1]. مثل معروفی را بیان می كند، مثل سیل و كف روی آب. می گوید كفهای روی آب زود از بین می روند ولی آب باقی می ماند. بعد می گوید این مَثَل حق و باطل است؛ و حق و باطل را هم این طور تعریف می كند: آنچه نافع و مفید است باقی می ماند و آنچه كه فایده ای ندارد حذف می شود. مسئله ی آینده ی دین كه باقی خواهد بود یا نه، مربوط می شود به نقشی كه دین در تكامل ماهیّت انسان، در تكامل معنویت و انسانیت انسان دارد، یعنی نقشی كه در حسن رابطه ی انسان با خود و با انسانهای دیگر دارد كه هیچ چیزی قادر نیست و نخواهد بود- نه در گذشته چنین قدرتی داشته است و نه در آینده خواهد توانست- جای آن را بگیرد. پس مسئله این خواهد شد كه در آینده، جامعه ی بشریت یا منقرض خواهد شد و بشر به دست خود تباه خواهد گردید، با یك خودكشی دسته جمعی بشریت از روی زمین برچیده خواهد شد، و یا جامعه ی بشریت به سرنوشت واقعی خودش كه تكامل همه جانبه است (تكامل در رابطه اش با طبیعت، تكامل در آگاهی، تكامل در قدرت، تكامل در آزادی، تكامل در عواطف، تكامل در احساسات انساندوستی و. . . ) خواهد رسید و در همه ی اینها تكامل انسان حقیقت پیدا خواهد كرد. این اعتقادی است كه ما داریم و در درجه ی اول این اعتقاد را از تعلیمات دینی خودمان الهام گرفته ایم. در یك سخنرانی تحت عنوان «امدادهای غیبی در زندگی بشر» در همین دانشگاه این مطلب را عرض كردم كه این خوشبینی نسبت به آینده ی بشریت و تكامل واقعی زندگی بشریت و به بن بست نرسیدن آن را [فقط] ما داریم و عرض كردم كه چگونه مكتبهای دیگر از نظر توجیه تكامل بشریت در آینده به بن بست رسیده اند. جز دین هیچ عامل دیگری نیست كه این قسمت اعظم تكامل بشریت یعنی تكامل بشریت در ماهیّت انسانی خودش را تأمین كند. والسلام علیكم و رحمةاللّه و بركاته

مجموعه آثار شهید مطهری . ج25، ص: 523

---