خلاصه ای از سخنرانیهای رادیویی از مسجد آذربایجانیها در سال 1378 [قمری ] :

1. فرق شِعار و شَعار. شِعار به معنی علامت و معرفی شخص و انتساب به یك جمعیت و بلكه معرّف شخصیت است. در جنگها شِعار می دادند. اما شَعار لباس زیرین است در مقابل دثار. كلام امیر علیه السلام:

شَعارهم الخوف و دثارهم السیف. از لغت معلوم می شود كه احیاناً شِعار در مورد شَعار نیز استعمال می شود. رجوع شود به شرح ابن ابی الحدید راجع به جمله ی بالا.

2. شعائر جمع شعیرة است كه به معنی شِعار است.

3. ما باید ببینیم در این آیه ی كریمه: و من یعظم شعائر اللّه فانها من تقوی القلوب، اولاً شعار چیست؟ ثانیاً تعظیم شعایر یعنی چه؟ و ثالثاً رابطه ی تعظیم شعائر اللّه با تقوای قلوب چیست؟ رابعاً فایده و فلسفه و اثر تعظیم شعایر چیست؟ 4. اما شعار همان طور كه گفتیم علامت و معرّف است، اما نه معرف شخص بما هو شخص بلكه علامت شخص از جهت انتساب به یك قوم یا یك عقیده. شعارهای ملی معرف انتساب و ارتباط با یك قوم یا یك آب و خاك و بالاخره یك واحد قومی است. در میان عقاید و مسلكها شاید غیر از اسلام در جای دیگر پیدا نكنیم كه رسماً شعایری داشته باشد و آن شعایر معرف ارتباط با عقیده و مسلكخاص باشد.

5. اگر از ما بپرسند با اینكه در اسلام تعزیه داری برای یك فرد، كائناً من كان، بیش از دو سه روز اجازه داده نشده، در آن دو سه روز مردم نسبت به مصاب وظایفی دارند، پس تعزیه داری چند سال و چند قرن چرا؟ ممكن است بگوییم چون حادثه خیلی فجیع بوده و رسول خدا و امیرالمؤمنین و حضرت زهرا در عالم بالا فوق العاده متأثر شدند، ما به خاطر عواطف و احساسات آنها با آنها همدردی می كنیم.

ولی این جواب درباره ی خاندانی كه گفته اند: و اللّه لابن ابی طالب آنس بالموت. . . ، گفته اند: و ما اولهنی الی اسلافی. . . ، گفته شده كه مصداق «یا ایتها النفس المطمئنة. ارجعی الی ربك راضیة مرضیة. فادخلی فی عبادی. و ادخلی جنتی» هستند و بالاخره هزار و سیصد و بیست و پنج سال است كه با هم در ملكوت الهی هستند، منطقی و عقلانی نیست.

از طرف دیگر قطعاً ائمه ی دین تجدید ذكرای اباعبداللّه را توصیه كرده اند. پس ناچار باید حكمت و فلسفه ای داشته باشد، و باید احیای دین به او وابستگی داشته باشد، باید تعظیم و تقدیس این عمل تعظیم شعایر دین باشد. اگر این طور جواب بدهیم، جواب ما منطقی خواهد بود.

ولی نوبت این است كه بفهمیم چگونه و به چه صورت است كه این موضوع می تواند شعار بزرگی برای اسلام محسوب شود و محیی دین به شمار رود.

6. اسلام چیزهایی را شعار قرار می دهد كه قربی و عبادی باشد.

7. مردم خواه ناخواه دارای ذوقها و سلیقه ها و محبتها و فكرهای مختلفند. مابه الاختلاف ها مردم را به هم پیوند نمی دهد؛ لازم است مردم در بعضی امور یك جور فكر و قضاوت كنند، یك جور متأثر شوند، یك جور حس كنند، یك جور بخواهند و یك جور نفرت داشته باشند. شعارها نقطه های تمركز شعور عمومی است، نقطه ی اتحاد است، آیینه ی عمومی است كه مردم خود را در این آیینه ها باهم وعین هم می بینند.

8. اخلاق آن وقت اخلاق است كه جنبه ی تقدس و برون از خودی داشته باشد. اخلاق منفعتی اخلاق نیست. تنها شعایر الهی است كه جنبه ی اخلاقی به معنی واقعی دارد، زیرا خارج از حدود خودپرستی است، و از همین جهت است كه جنبه ی تقدس و قربی و عبادی دارد و از همین جهت است كه ناشی از «تقوی القلوب» است. اما تعظیم شعایر ملی و قومی كه معرف انتسابات و غرورهای ملی و تعصبات قومی است، ناشی از «تقوی القلوب» نیست، ناشی از پاكی نیست، ناشی از عصبیتها و ظلمتها و تاریكیها و جهالتهاست.

9. جامعه ی ما آن وقت جامعه ی اسلامی است كه شعور واحد بر ما حكومت كند، یك جور فكر كنیم و یك جور متأثر شویم، به خاطر یك سلسله امور همه دلشاد شویم و یك سلسله امور اشك همه ی ما را جاری سازد، نه اینكه از حوادثی نیمی بخندیم و نیمی بگرییم و از پیشامدهای دیگر نیمِ گریان خندان، و نیمِ خندان گریان باشیم.

10. شعایری كه در اسلام باید تعظیم شود، یعنی اولاً شعار است و ثانیاً عملاً باید محترم شمرده شود:

الف. بسم اللّهدر اول هركاری، خصوصاً كارهای عمومی از قبیل تألیف، خطابه، و همچنین استالحمدللّه. ما ایندو را ترك كرده ایم.

ب. در نامگذاریها كه باید نام بزرگان دین را بگذاریم.