كلمه ی سفر از ماده ی سفور است كه به معنی برداشتن پرده از روی یك چیز است. غزالی (به نقل محجةالبیضاء) می گوید: سفر از آن جهت سفر نامیده شده است كه پرده از روی اخلاق واقعی انسان برمی دارد. فقط در مسافرت می توان به اخلاق واقعی اشخاص پی برد و آنها را شناخت. می گوید: شخصی می خواست درباره ی دیگری شهادت بدهد، به او گفتند: آیا با او سفر كرده ای؟ گفت: نه. گفتند: پس او را نمی شناسی.

می گوید: اگر كسی را دیدید كه مردمی كه با او معامله و داد و ستد كرده اند و كسانی كه با او مسافرت كرده اند از او تمجید می كنند، قطعاً بدانید آدم خوبی است [1]. به طور كلی هر چیزی كه انسان را در شرایط غیر عادی كه آرامش روح را بهم می زند قرار دهد، پرده از روی اخلاق واقعی انسان برمی دارد. انسان در حال عادی حكم آب راكد را دارد كه در حوضی جمع شده است؛ به واسطه ی ركود، مخلوطهای آب ته نشین می شود و آب بسیار صاف و زلال مشاهده می شود. اما همین كه یك چوب داخل آب ببرید و آب را تكان بدهید و زیر و رو كنید، آنوقت می بینید چقدر كثافت داخل این آب است. بسا افرادی كه در شرایط عادی به دل و نفس خود مراجعه می كنند، آن را مانند همان آب حوض صاف و پاك می بینند و خودشان غافلند كه اگر شرایط جدیدی به وجود آید و موجباتی پیدا شود كه صفات پلید ته نشین شده ی باطن ظهور كند معلوم خواهد شد كه چقدر آلودگیها در روح آنها بوده است. غزالی می گوید: یكی از فواید سفر این است كه ماهیت هركس را بر خودش روشن می كند. اخلاق واقعی هركسی در سفر ظاهر می شود. در سفر معلوم می شود كه كی شجاع است و كی ترسو، كی مهربان است و كی بی عاطفه، كی خدمتگزار است و كی لافزن و دروغگو، كی حلیم و پرحوصله است و كی كم ظرفیت و سبك؟ و از این روست كه سفر را سفر گفته اند. سفر به طور كلی مفید و لازم است. قطع نظر از اینكه اخلاق واقعی هركسی را بر خودش ظاهر می كند، حقایق دیگری را نیز بر انسان روشن می كند: آدمی را پخته و جهان دیده می نماید، فواید مادی و معنوی فراوانی دارد. در مدح سفر سخنان زیادی رسیده است. قرآن كریم به سیر در زمین امر می كند و آن را موجب باز شدن چشم و گوش و ازدیاد عقل و تجربه می داند. در سوره ی مباركه ی حج، آیه ی 46 می فرماید:

اَفَلَمْ یَسیروا فِی الْاَرْضِ فَتَكونَ لَهُمْ قُلوبٌ یَعْقِلونَ بِها اَوْ اذانٌ یَسْمَعونَ بِها یعنی آیا در زمین گردش نكرده اند تا روحیه هایی متفكر و گوشهایی باز و شنوا پیدا كنند؟ پیغمبر اكرم می فرمود: سافِروا تَصِحّوا [2] مسافرت كنید، صحت می یابید. در دیوان منسوب به مولی امیرالمؤمنین است: یعنی در طلب علوّ و بزرگی از وطن خارج شو، زیرا در مسافرت پنج فایده وجود دارد: غصه های محلی فراموش می شود، وسیله ی كسب معیشت است، وسیله ی آموختن علم است، راه ادب آموزی است، به وسیله ی سفر انسان به مصاحبت بزرگان توفیق می یابد. انوری می گوید: غزالی می گوید: یكی از علما به یاران خود می گوید: «سیحوا تَطیبوا، فَاِنَّ الْماءَ اِذا كَثُرَ مَقامُهُ فی مَوْضِعٍ تَغَیَّرَ» یعنی سیاحت كنید تا پاكیزه شوید، زیرا آب اگر در یك جا بماند می گندد [3]. ابوالفتح بستی می گوید: یعنی از بس كه یك جا ماندم از نظرها افتاده و پست شدم، آری هركس در یك نقطه زیاد بماند عزتش تبدیل به خواری می شود، زیاد ماندن مرد در جایگاه خودش رنگ و بوی و مزه ی او را می برد.

---